جراحی ضایعات عروقی نوعی روش جراحی مغز است که به منظور از بین بردن توده های مغزی، پیچیدگی ها غیر طبیعی رگهای خونی و گرفتگی های عروق خونی انجام می شود. عروق در تمام قسمت های بدن نقش خونرسانی و تغذیه به بافت مغز را برعهده دارند. زمانی که عروق تغذیه کننده مغز که سرشار از خون اکسیژن دار هستند آسیب ببینند و یا مسدود شوند؛ بیماری عروقی مغز یا ضایعات عروقی رخ می دهد.از شایع ترین اختلالات عروقی مغزی که بافت مغز را تحت تاثیر خود قرار می دهد و ممکن است عواقبت جبران ناپذیری را برای مغز در پی داشته باشد. می توان به آنوریسم مغزی و AVM اشاره کرد.ضایعات عروقی عموما خود را با بروز خونریزی در مغز و سردردهای شدید نشان می دهند. در صورتی که خونریزی در مغز اتفاق بیفتد و فشار زیادی به بافت مغز وارد شود فرد را درصدد ابتلا به انواع سکته مغزی قرار می دهد.درمان اکثر اختلالات عروقی مغز به کمک جراحی ضایعات عروقی مغز صورت می گیرد.به کمک این روش جراحی میتوان از بروز خونریزی و در پی آن سکته مغزی پیشگیری کرد.
جراحی ضایعات عروقی مغزی چیست؟
جراحی ضایعات عروقی نوعی روش جراحی است که بوسیله آن میتوان اختلالات عروق مغز، بیماریهای شریان ها ، وریدها و رگهای لنفاوی را از طریق روش های جراحی به درمان آن ها پرداخت. جراحی ضایعات عروقی دارای انواع مختلفی است و بسته به نوع و شدت اختلال ایجاد شده در مغز متفاوت می باشد.جهت درک بهتر شما از جراحی ضایعات عروقی در ابتلا لازم است شما را با مفاهیمی از قبیل، ضایعه عروقی مغز و دلایل بروز آن آشنا نمایم تا درک بهتری از جراحی ضایعات عروقی داشته باشید. مغز انسان به طور پیوسته باید از طریق عروق خونی تغذیه شود تا بتوانند عملکرد خود را به درستی انجام دهند.اما در برخی مواقع، برخی اختلالات در عروق مغز رخ می دهد که وظیفه خونرسانی و تغذیه به بافت مغز را با اختلال همراه می سازد.عروق در مغز ممکن است در اثر تصلب شرایین دچار تنگی و انسداده شده و یا به دلیل فشار به عروق، دچار بیرون زدگی و پیچیدگی شود.این اختلالات در عروق مغز به ضایعات عروق مغزی معروف هستند.در صورت بروز چنین عارضه ای در مغز، بیمار نیاز به اقدام سریع خواهیم داشت تا بدین وسیله ضایعه ایجاده شده را برطرف کند و از بروز سکته مغزی پیشگیری نماید. عوامل زیادی وجود دارند که خطر ابتلا به ضایعه عروق مغزی را تا چندین برابر افزایش می دهند.از شایع ترین عوامل خطر ساز میتوان به،افزایش سن-فشار خون بالا-سیگار کشیدن-اضافه وزن و سابقه خانوادگی اشاره کرد.
کوچکترین نشانه ها و علائم ضایعات عروقی مغزی را باید جدی گرفت. زیرا گذشت زمان شدت ضایعه را بیشتر کرده و احتمال آسیب به بافت مغز را تا چندین برابر افزایش می شود. ضایعه عروقی مغز عموما خود را با علائم و نشانه هایی از قبیل موارد زیر نشان خواهد داد این علائم شامل:
- سردردهای بسیار شدید و ناگهانی
- تهوع و استفراغ
- دو بینی و تاری دید
- بروز حملالات تشنجی
- احساس سوزش و ضعف در اندام ها
- اختلال در تعادل و سرگیجه
ضایعات عروقی مغزی چیست؟
به اختلالات ایجاد شده در رگها و عروق خونی مغز، ضایعات عروقی مغزی می گویند.این اختلالات ممکن است خود را به صورت بیرون زدگی ، پیچ خوردگی و یا پارگی نشان دهند و تمام این عوامل با فشار بر رگهای خونی سبب ضعیف شدن و پارگی رگها شده و سبب بروز خونریزی در مغز و در پی آن موجب بروز سکته مغزی می شود. ضایعات عروقی دارای انواع مختلفی است که شامل:
آنوریسم مغزی:
یکی از شایع ترین دلایل بروز خونریزی و سکته در مغز، آنوریسم مغزی است که در اثر بزرگ شدن یا بیرون زدگی دیواره شریان ها رخ می دهد.آنوریسم مغزی عموما در اثر ضعف و اشکال در جدار شریان های مغزی رخ می دهد.به تدریج با ضعیف شدن شریان ها و در صورت وارد شدن کوچکتر فشار به داخل عروق مغز، حباب و بیرون زدگی در جدار مغز رخ می دهد و چون این جدارها بسیار نازکتر از عروق طبیعی هستند سریعا موجب خونریزی در مغز خواهند شد.
ضایعه عروقی AVM
عارضه AVMزمانی رخ می دهد که شریان ها و عروق مغز دچار یک پیچ خوردگی و در هم پیچیدگی غیر طبیعی شوند.این پیچ خوردگی روند طبیعی خونرسانی و اکسیژن رسانی به بافت مغز را با اختلال همراه کرده و با فشار بر شریان ها و عروق خونی مغز، سبب ضعیف شدن و پارگی رگهای خونی و خونریزی در مغز خواهد شد.
ضایعه عروقی کاورنما
ضایعه عروقی کاورنما یا ناهنجاری عروقی غارمانند، نوعی ناهنجاری عروقی است که با تشکیل خوشه های غیرطبیعی در فضای مغز، موجب فشار بر بافت مغز می شوند.خوشه های غیر طبیعی در اختلال کاورنما حاوی توده هایی پر از خون هستند سبب بروز خونریزی در مغز شده و فشار وارد بر مغز را افزایش می دهند.
گرفتگی عروق و شریان کاروتیدی مغز
عروق کاروتید در گردن، از اصلی ترین رگهای خونی است که نقش خونرسانی و اکسیژن رسانی به بطن مغز را برعهده دارد.در صورتی که بنا به هر دلیلی این عروق باریک شوند و عبور خون به داخل مغز را با اختلال همراه می سازد در این صورت گفته می شود عارضه گرفتگی یا تنگی عروق کاروتید رخ داده .
تشخیص ضایعات عروقی مغز
در بیشتر مواقع تشخیص ضایعات و بیمارهای عروقی مغز تا هنگامی که سکته مغزی رخ دهد، کار آسانی نیست و غالبا اکثر افراد نسبت به علائم ونشانه های کوچک بی توجه هستند واین علائم را نادیده می گیرند.پزشک جهت تشخیص این عارضه با پرسیدن تمام علائم و سوابق پزشکی بیمار ممکن است اختلالات ضایعات عروقی مغز را تشخیص دهد اما از آنجایی که علائم برای تشخیص این اختلال همیشه مشهود نمی باشد. پزشک برا تشخیص دقیق از روش های تصویربرداری همچون:
سی تی اسکن: در تصاویر بدست آمده از سی تی اسکن، براحتی میتوان خون، بافت مغز و استخوان را از یکدیگر تشخیص داد. به همین جهت در صورتی که خونریزی در مغز رخ دهد از این روش تشخیصی میتوان در تشخیص آن استفاده کرد.
ام آرآی: متاسفانه به کمک سی تی اسکن فقط میتوان خونریزی های ایجاد شده در مغز را تشخیص داد اما علت دقیق خونریزی و نوع سکته مغزی را نمی توان تشخیص داد به همین جهت در اکثر مواقع جهت تشخیص علت دقیق خونریزی از ام آرآی استفاده می شود زیرا اسکن های ام آرآی از حساسیت بیشتری برخوردار بوده است.
آنژیوگرافی: این روش تشخیص بیماری کمی با تهاجم همراه است و در صورتی که پزشک نتواند از دیگر روش های تشخیصی، نوع دقیق ضایعات عروقی را تشخیص دهد از این مورد استفاده می کند.در طی انجام این روش تشخیصی،پزشک لوله نازک و انعطاف پذیری وارد شریان ها کرده و جهت مشاهده دقیق رگهای خونی، رنگ مخصوصی را به درون سرخرگ ها تزریق می شود.به کمک این روش 95% بیماری های عروقی تشخیص داده می شود.
بررسی مایع مغزی و نخاعی
یکی از وظایف اصلی مایع مغزی و نخاعی،پیشگیری از بروز سکته مغزی است.در صورتی که ضایعه عروقی در مغز رخ دهد.مقدار مایع مغزی ونخاعی در داخل مغز جهت پیشگیری از بروز سکته مغزی طوری تنظیم می شود که با کم کردن مقدار مایع در مغز، فشار درون جمجمه را کاهش می دهد.در برخی مواقع با اندازگیری مایع مغزی ونخاعی، پزشک میتواند علت ضایعه عروقی را تشخیص دهد.
روش های جراحی ضایعات عروقی
تشخیص و درمان اختلالات مغزی باید هر چه سریعتر صورت بگیرد تا از بروز آسیب به بافت مغز و سکته مغزی پیشگیری شود.پزشک پس از تشخیص نوع ضایعه و انتخاب بهترین روش جراحی،سریعترین زمان را برای جراحی ضایعه عروقی تعیین خواهد کرد.جراحی ضایعات عروقی دارای انواع مختلفی است و انتخاب گزینه جراحی بستگی به عوامل از قبیل، سن بیمار،سلامت عمومی بیمار، اندازه و موقعیت ضایعه عروقی و نوع ضایعه عروقی دارد.
پرکاربردترین روش های جراحی ضایعات عروقی، عبارتنداز:
جراحی کلیپینگ یا بستن شریان ها با گیره:
از این روش جراحی عموما جهت بستن آنوریسم مغزی بکار برده می شود.در این روش جراح با کلیپس کردن آنوریسم ایجاد شده در مغز، از شیوع این عارضه پیشگیری خواهد کرد.
جراحی آندوواسکولار
این جراحی از کم تهاجمی ترین روش های جراحی ضایعه عروقی مغزی است که برای انجام آن نیازی به باز کردن جمجمه نیست و از بین بردن ضایعه ایجاد شده در مغز با استفاده از کاتتر و مواد مخصوصی انجام می شود.
جراحی استنت گذاری یا آنژیوپلاستی
از این روش جراحی برای درمان گرفتگی وتنگی عروق کاروتید استفاده می شود. به کمک این جراحی میتوان رگهای مسدود شده مغزی را باز و از بروز سکته مغزی پیشگیری کرد.
جراحی اندروترکتومی کاروتید
از جراحی اندروترکتومی عمدتا برای افرادی که سرخرگهای کاروتیدشان، مسدود شده است بکار می رود.جراح یه کمک این جراحی، عاملی که سبب تنگی عروق کاروتید شده را از بین می برد.
آمبولیزاسیون داخل عروقی
در صورتی که ضایعه عروقی سبب خونریزی در بافت مغز شود.جراح به کمک روش آمبولیزاسیون و با قرار دادن یک انسداد مصنوعی ،خونریزی ایجاد شده را از بین می برد.آمبولیزاسیون مغزی دارای انواع مختلفی است که بسته به نوع اختلال ایجاد شده در مغز، روش جراحی آن متفاوت است.
جراحی کرانیوتومی
در صورتی که ضایعه عروقی در ناحیه ای از مغز قرار داشته باشد که به کمک دیگر روش جراحی، نتوان به درمان آن پرداخت در این صورت جراحی کرانیوتومی به منظور دستیابی به بافت مغز و از بین بردن ضایعات عروقی انجام می شود.
نحوه و چگونگی انجام جراحی ضایعات عروقی مغز
جراحی ضایعات عروقی به دلیل اهمیت و حساسیت بالای مغز و اختلال ایجاد شده در مغز از پیچیدگی بالایی برخوردار هستند و جزو جراحی های زمانبر می باشد. در اکثر مواقع، جراحی ضایعات عروقی پنج الی شش ساعت به طول می انجامد که جراح در طی انجام این جراحی ها، به حذف و اصلاح ضایعات عروقی مغزی دست خواهد یافت.همان طور که در ابتلای مقاله نیز به آن اشاره شد جراحی ضایعات عروقی دارای انواع مختلفی است به همین جهت روش های انجام هریک از این جراحی ها با یکدیگر متفاوت بوده و هرکدام به شیوه خاصی انجام می شوند. در این بخش از این مقاله جراحی ضایعات عروقی مغز، سعی داریم تا شما را با نحوه انجام جراحی های ضایعات عروقی آشنا کنیم.
نحوه و چگونگی انجام جراحی جراحی آنوریسم مغزی
درمان و جراحی آنوریسم مغز به منظور پیشگیری از ایجاد پارگی در رگهای خونی و خونریزی در مغز از اهمیت بالایی برخوردار است.جراحی آنوریسم مغزی به دو صورت جراحی باز و جراحی اندوسکولار انجام می شود.در روش جراحی باز آنوریسم مغزی که به جراحی کلیپس کردن یا کلیپینگ معروف است؛ دراین روش جراح پس از بازکردن جمجمه به کمک جراحی کرانیوتومی(بازکردن کردن جمجمه جهت دستیابی به بافت مغز) و شناسایی محل دقیق آنوریسم، کلیپس فلزی را در قاعده آنوریسم قرار می دهد. در روش کم تهاجمی آنوریسم مغزی یا اندوواسکولار، جراح با استفاده از کاتتر آنوریسم را پیدا کرده و مواد مخصوص را وارد شریان می کند.با تزریق مواد مخصوص میتوان ضایعه عروقی را مسدود کرد.
نحوه و چگونگی انجام جراحی بدشکلی وریدی یا AVM
در روش جراحی آمبولیزاسیون داخل عروق ، پزشک لوله بلند و نازکی وارد شریان های مغز می کند تا بدین وسیله پیچ خوردگی های غیر طبیعی رگهای خونی را از بین ببرد.هدایت لوله های بلند ونازک توسط تصاویر بدست آمده از اشعه ایکس انجام میشود.در صورتی که به کمک جراحی آمبولیزاسیون نتوان ضایعه ایجاد شده را برطرف کرد، در این صورت جراح،روش برداشتن AVM از طریق جراحی باز را پیشنهاد خواهد داد.در روش جراحی باز AVM،جراح به کمک یک میکروسکوپ بسیار پرقدرت، ناهنجاری وریدی را برمی دارد.
نحوه و چگونگی انجام جراحی تنگی وگرفتگی عروق کاروتید مغز
در صورتی که پزشک نوع ضایعه ایجاد شده در مغز را از نوع تنگی شریان کاروتید یا گرفتگی شریان کاروتید تشخیص دهد.جراح برای باز کردن رگهای کاروتید از روشهای جراحی اندوروترکتومی کاروتید و آنژیوپلاستی عروق کاروتید استفاده می کند.نحوه انجام جراحی اندروترکتومی کاروتید به این صورت می باشد که جراح با ایجاد برش کوچکی بروی گردن بیمار، بخش مسدود شده شریان ها و عروق ها را برطرف می نماید و به کمک بخیه عروق را به یکدیگر نزدیک می کند تا از بروز خونریزی پیشگیری کند. روش آنژیوپلاستی یا استنت گذاری عروق کاروتید، روشی کاملا متفاوت از جراحی اندروترکتومی است به این صورت که جراح به منظور باز کردن عروق کاروتید،یک لوله نازک حاوی بالون را از طریق رگهای خونی به گردن و به سمت شریان کاروتید می فرستد.
عوارض جراحی ضایعات عروقی مغز
ضایعات عروقی مغز زمانی خطرناک می شود که یک پارگی در رگهای خونی رخ دهد.همانطور که میدانید خون نقش خونرسانی و تغذیه عروق خونی را برعهده دارند اما در صورتی که از محل اصلی خود یعنی رگها خارج شود و به برروی بافت مغز بریزد در این صورت به عنوان بزرگترین دشمن سلولهای مغز شناخته می شود و باعث آسیب جدی به سلول های اطراف آن می شود.از دیگر علائم شایع عوارض ضایعات عروقی مغز میتوان به موارد زیر اشاره کرد.که این علائم شامل:
باریک شدن رگهای خونی مغز
به باریک شدن عروق خونی مغز، وازواسپاسم می گویند. در صورتی که رگها باریک شوند جریان خون دچار محدودیت شده و به راحتی نمی توانند به دیگر نواحی مغز هدایت شود و نتیجه آن آسیب مغزی شدید به سلول های مغز می باشد.
هیدروسفالی
در صورتی که خونریزی ایجاد شده بین فضای مغز و جمجمه باشد. در این صورت خون بین مایع مغزی و نخاعی انتشار می یابد وگردش خون در بین این مایعات، تعادل و تنظیم مایع مغزی ونخاعی را برهم می زند.این موضوع زمانی خطرناک می شود که اختلال در مایع مغزی و نخاعی سبب افزایش مایع مغزی ونخاعی شده و عارضه هیدروسفالی رخ می دهد.
آسیب به مناطق حساس مغز
یکی از عوارض عارضه ضایعه عروق مغزی، آسیب به هیپوتالاموس است که این عارضه خود را با کاهش سطح سدیم خون و تورم سلولهای مغز نشان می دهد. به کمک جراحی ضایعه عروقی مغز می توان از بروز این عوارض و آسیب های دائمی به مغز پیشگیری کرد.البته ناگفته نماند خود جراحی ضایعه عروقی، همچون دیگر روش های جراحی از عوارض برخورداری است به همین جهت جراحی به عنوان آخر راه درمانی مورد استفاده قرار می گیرد.از رایج ترین عوارض جراحی ضایعات عروقی مغز میتوان به:
- عفونت بافت مغز
- آسیب به بافت مغز
- لخته شدن خون در مغز
- تورم بافت مغز
- اختلال در گفتار
- اختلال در بینایی
- اختلال در حافظه و فراموشی موقت
اشاره کرد که اغلب این عوارض موقتی هستند و با گذشت زمان و رعایت اصول مراقبتی که در قسمت پایین به آن اشاره شده است، بیمار میتواند به بهبودی کامل دست یابد.
مراقبت های پس از جراحی ضایعات عروقی
فردی که مبتلا به ضایعه عروقی مغزی است حتی پس از جراحی نیز، نیاز به برخی مراقبت ها خواهد داشت تا هم به بهبودی کامل دست یابد و هم اینکه بیماریش مجدد عود نکند.که این مراقبت ها شامل:
کنترل مرتب فشار خون
فشار خون بالا رگهای خونی مغز را ضعیف و باریک کرده و از جریان خون مناسب جلوگیری می کند.و همین عامل سبب پارگی و نشت رگهای خونی در مغز خواهد شد.به عبارت دیگر میتوان گفت، فشار خون بالا مغز را پیرتر ساخته و آن را در معرض خطر ابتلا به سکته مغزی قرار می دهد. بیماران مبتلا به ضایعه عروقی مغز حتی پس از جراحی نیز در معرض ابتلا به آن عارضه می باشند. با کنترل مداوم فشار خون و رعایت رژیم غذایی مناسب میتوان از بروز مجدد این اختلال پیشگیری کرد.
خودداری از استعمال دخانیات و سیگار کشیدن
از شایع ترین دلایل بروز ضایعه عروقی مغز،سیگار کشیدن و استعمال دخانیات می باشد. به همین جهت به اکثر این عزیزان پس از جراحی ضایعات عروقی پیشنهاد می شود که سیگار را ترک کنند تا هم از بروز سکته مغزی پیشگیری کنند و هم اینکه به بهبودی سریعتر برسند زیرا سیگار روند بهبودی را با اختلال همراه می سازد.
مراقبت از زخم ها
روزانه باید محل زخم کاملا بررسی شود تا از نظر عفونت و التیام زخم اطمینان حاصل شود.تازمانی که زخم هیچ ترشحی ندارد، مشکلی وجود ندارد.اما در صورتی که ترشحی در زخم ملاحظه نمودید حتما پزشک خود را در جریان بگذارید.تعویض درست و اصولی پانسمان ها از اهمیت بالایی برخوردار بوده و حتما باید توسط پزشک معالج انجام شود.
مراقبت از بیمارانی که دچار مشکلات حرکتی شده اند
در صورتی که پس از جراحی ضایعات عروقی، بیمار دچار برخی مشکلات حرکتی و گفتاری شود، باید برنامه فیزیوتراپی و توانبخشی به طور مداوم انجام شود تا اعضا و اندام هایی که دچار مشکل شده اند، توانایی قبلی خود را بدست بیاورند و قادر باشند به فعالیت های روزمره خود ادامه دهند.استفاده از وسایل کمکی همچون، واکر و عصا کمک زیادی به درمان این بیماران خواهد کرد.
مراقبت از بیمارانی که دچار اختلالات بینایی شده اند
در برخی مواقع ممکن است برخی بیماران پس از جراحی ضایعه عروقی مغز، دچار مشکلات بینایی و دو بینی شوند.حمایت و مراقبت از این افراد پس از جراحی از اهمیت بالایی برخوردار بوده و همراهان باید توجه داشته باشند که وسایل مورد نیاز این بیماران در دسترسشان باشد و هنگام راه رفتن از دیگران کمک بگیرند.
خطرات جراحی ضایعات عروقی مغزی
مشکلات تنفسی
بروز مشکلات تنفسی پس از جراحی، از مشکلات بارز و معمول بیماران مبتلا به ضایعه عروقی است.و بروز این مشکل از عوارض داروهای بیهوشی است که بیماران پس از کاهش یافتن ظرفیت تنفسی احساس خشکی در حفره دهانی ، لب ها و گلوی خود خواهند داشت.دلیل دیگر این مشکل،اختلال در اکسیژن رسانی مغز بوده و عموما ممکن است چندین روز پس از عمل هم طول بکشد.اما در صورتی که این علائم چندین هفته پس از عمل طول بکشد حتما پزشک خود را درجریان بگذارید.
واکنش به داروی بیهوشی
بیهوشی عمومی نسبتا بی خطر هستند؛ولی با این حال در هر روشی یکسری خطرات وعوارض جانبی وجود دارد؛ یکی از عوارض وخطرات احتمالی داروهای بیهوشی حساسیت به این داروها میباشد که با علائمی از قبیل، تهوع و استفراع همراه است.
آسیب دیدگی اعصاب
از آنجایی که بدن در طول انجام عمل جراحی ضایعات عروقی مغز، ثابت می ماند و کاملا بی حرکت است ممکن است برخی از نقاط مغز به طور غیرطبیعی تحت فشار قرار بگیرد. این آسیب ها قابل ترمیم می باشند اما در برخی مواقع آسیب بسیار شدید بوده و اعصاب دچار آسیب دیدگی می شود.در صورتی که یکی از اعصاب حسی و حرکتی و بینایی آسیب ببیند فرد دچار برخی مشکلات حرکتی و آسیبی می شود.که خوشبختانه این خطرات قابل درمان هستند.
تشنج
تشنج از شایع ترین علائم و خطرات بیمارهای مغزی می باشد که عموما افراد مبتلا به ضایعات عروقی حتی پس از جراحی ضایعه عروقی نیز مبتلا به عارضه می باشند و دلیل این موضوع، تحریک بافت مغز در حین جراحی است.
خونریزی و بروز لخته خونی در مغز
مغز همچون دیگر اعضای بدن از رگهای خونی فراوانی تشکیل شده است به همین جهت در معرض گرفتگی و لخته شدن می باشد.بروز خونریزی و لخته خونی در اثر جراحی از عوارض شایع جراحی ضایعه عروقی مغز می باشد که این عارضه عموما در اثر آسیب به بافت مغز در حین جراحی رخ می دهد.
عفونت مغز
از رایج ترین علل بروز عفونت در مغز ورود قارچ ها و باکتری ها به بافت مغز می باشند. این میکروارگانیسم ها از سه طریق راه مستقیم و راه مجاورتی و راه خونی میتواندد مغز را عفونی کنند. یکی از دلایل عفونت در بافت مغز، وارد شدن باکتری ها به مغز در حین جراحی میباشد.جراحی ضایعه عروقی عفونی نیز از این قاعده مستثنی نیست و این احتمال وجود دارد که در حین جراحی عفونت به بافت مغز راه یابد.
سکته مغزی
خوشبختانه این عارضه نادر است اما در مورادی مشاهده شده است که فرد حتی پس از جراحی ضایعات عروقی، دچار سکته مغزی شده است.در صورتی که بیمار شما پس از جراحی به این عارضه مبتلا شود هر چه سریعتر باید به پرشک مراجعه نمایید تا اقدامات درمانی صورت بگیرد.
