جراحی آندوسکوپی جمجمه از جمله روش های کم تهاجمی جراحی جمجمه است که با عبور دادن لوله ای بلند و منعطف پذیر در داخل جمجمه میتوان بافت های داخلی مغز را مشاهده کرده و ضایعات موجود در نزدیکی استخوان جمجمه و قاعده جمجمه و بطن های مغز را درمان نمود. کرانیوم یا استخوان جمجمه با ساختار استخوانی که دارد وظیفه محافظت از مغز را برعهده دارد و از وارد شدن آسیب های احتمالی به مغز پیشگیری می کند. یکی از شایع ترین اختلالاتی که هر ارگانی در بدن ممکن است به آن دچار شود ابتلا به تومور یا توده های غیر طبیعی در بدن است که استخوان جمجمه و مغز نیز از این قانون طبیعت مستثنی نیست و عوامل مختلفی ریسک ابتلا به عارضه را در انسان افزایش می دهند. درمان قطعی اکثر این ضایعات جراحی تومورهای مغزی می باشد.
خوشبختانه روشهای جراحی زیادی برای مقابله با تومورهای جمجمه و مغزی ارائه شده است که شانس بهبودی بیمار را پس از جراحی تا چندین برابر افزایش می دهد یکی از این روش های جراحی، جراحی آندوسکوپی جمجمه است که به کمک دستگاه آندوسکوپ و بدون ایجاد برش عظیمی در جمجمه صورت می گیرد.جراح مغز و اعصاب به کمک این روش جراحی قادر خواهد بود تومورهای و ضایعات نزدیک به قاعده جمجمه و بطن های مغزی را حذف و از انتشار به دیگر نواحی مغز جلوگیری کند.
جراحی آندوسکوپی جمجمه چیست؟
به طور کلی آندوسکوپ وسیله ای است با بزرگنمایی بالا که به جراح کمک می کند تا ضایعه ایجاد شده در مغز را برطرف کند. جراحی آندوسکوپی جمجمه یکی از روش های جراحی جمجمه است که در وهله اول برا درمان تومورهای مغزی استفاده می شود. مزیتی که این جراحی نسبت به دیگر روش های جراحی جمجمه دارد در این است که برای دستیابی به قسمت های عمیق مغز لازم نیست از طریق جمجمه اقدام کنیم و بخش بزرگی از استخوان جمجمه را برداریم زیرا استفاده از دستگاه آندوسکوپ دسترسی به بخش های مختلف مغز را برای جراح مغز واعصاب آسان کرده و جراح از آندوسکوپ به عنوان راهنمایی برای از بین بردن تومورها استفاده می کند. یکی از مهم ترین و حساس ترین بخش جمجمه که در پایین ترین ناحیه از جمجمه قرار دارد؛ قاعده جمجمه است زیرا این بخش از جمجمه در بردارنده بخش های مهمی از عروق مغز و بصل النخاع(اطاعات را بین مغز و نخاع رد بدل می کند) می باشد. کوچکترین ضربه و آسیب یا بروز تومور در این ناحیه، زندگی بیمار را تهدید می کند و فرد را در معرض ابتلا به فلج دائمی قرار می دهد. در صورتی که توموری در این ناحیه ایجاد شود نیاز به جراحی برای از بین بردن تومور، حتمی می باشد اما متاسفانه جراحی قاعده جمجمه جزو پیچیده ترین و خطرناکترین جراحی جمجمه و مغز بوده و کوچکترین اشتباهی در جراحی به قیمت جان بیمار تمام می شود. خوشبختانه در سالهای اخیر با پیشرفت در روش های جراحی جمجمه و کشف جراحی آندوسکوپی جمجمه و دسترسی دستگاه آندوسکوپ به قاعده جمجمه، خطرات این جراحی را تا حد زیادی کاهش یافته است.
یکی دیگر از کاربردهای جراحی آندوسکوپی جمجمه، حذف و نابودی تومورها و ضایعات موجود در بطن های مغز است که به کمک این جراحی می توان از فشار و آسیب های وارده به بطن های مغز پیشگیری کرد.یکی از مهم ترین وظایف بطن های مغز تولید و مهارسازی مایع مغزی و نخاعی است در صورتی که اختلالی در این ناحیه از مغز رخ دهد، مایع مغزی و نخاعی نیز دچار اختلال می شود و نتیجه این اختلال افزایش مایع مغزی و نخاعی و مبتلا شدن فرد به بیماری هیدروسفالی است.درصورتی که این حالت رخ دهد به کمک جراحی آندوسکوپی جمجمه می توان به بطن های مغز راه پیدا کرده و راه جدیدی بین بطن های سوم و چهارم ایجاد کرد تا با ایجاد مسیرفرعی جدید در بطن های جمجمه ، مایع مغزی ونخاعی اضافی را از جمجمه خارج کرد.
کاربرد جراحی آندوسکوپی جمجمه
در گذشته برای دستیابی و حذف ضایعات موجود در جمجمه، لازم بود بخشی عظیمی از جمجمه باز شود. جراحی باز جزو جراحی پرخطر است و خطر آسیب به بافت مغز در این جراحی بسیار بالا می باشد.خوشبختانه امروزه با همکاری دو تیم جراحی مغز و اعصاب و جراحان گوش و حلق و بینی، جراحی آندوسکوپی جمجمه به منظور حذف و نابودی بسیاری از اختلالات جمجمه انجام می گیرد.به کمک این جراحی میتوان بسیاری از ضایعات و اختلالات موجود در جمجمه را به درمان آنها پرداخت.جمجمه انسان دارای بخش های مهمی است که یکی از مهم ترین بخش های جمجمه، قاعده جمجمه است که علاوه بر محفاظت از مغز، پشتیبانی از چشم ، گوش و دیگر حفرات را نیز برعهده دارد به همین جهت به وسیله این جراحی و دستیابی به قاعده جمجمه می توان بسیاری از اختلالات جمجمه را درمان کرد.از شایع ترین ضایعاتی که به کمک جراحی آندوسکوپی جمجمه می توان به درمان آنها پرداخت شامل:
- نشت مایع مغزی و نخاعی
- تومورهای بدخیم سینوس ها و بینی
- تومورهای عصب بینایی و حفره چشم
- تومورهای غده هیپوفیز
- تومورهای موجود در کف و خروج از اعصاب مغزی جمجمه
- تومورهای گوش میانی و خارجی
- تومورهای لایه مننژ یا مننژیوم
- جراحی سرگیجه های مزمن
- درمان اختلالات همچون مننگوسل
- تومورهای بطن مغز
- تومورهای قاعده جمجمه چیست؟
یکی از پرکاربردترین روش جراحی آندوسکوپی جمجمه حذف و نابودی تومورهای قاعده جمجمه است که در این بخش از مقاله به طور مفصل به بررسی این تومورها و راههای تشخیص آن پرداخته ایم.تومورهای قاعده جمجمه به ضایعات وتوده های اضافی در مغز گفته می شود که در نزدیکی و اطراف قاعده جمجمه تشکیل می شود.قاعده جمجمه در پایین ترین بخش جمجمه و بالای ستون فقرات قرار دارد همچنین این بخش از جمجمه دقیقا برروی نواحی از سینوس ها، بینی و گوش میانی قرار دارد. به دلیل حساسیتی که این بخش از مغز و جمجمه به همراه دارد، جراحی تومورهای قاعده جمجمه یکی از دشوارترین جراحی ها بوده و نیازمند بکارگیری بهترین و کم تهاجمی ترین تکنیک های عمل جراحی می باشد.متاسفانه تومورهای قاعده جمجمه در ابتدای ظهورشان در قاعده جمجمه هیچ علامت و نشانه ای ندارند و علائم این بیماری زمانی آغاز می شود که تومور به اندازه کافی در قاعده جمجمه بزرگ شود دراین صورت خود را باعلائمی از قیبل:
- احساس درد و بی حسی در ناحیه صورت
- بروز سردردهای شدید در ناحیه پشتی سر
- اختلالات بویایی و مسدود شدن راه بینی
- اختلالات بینایی و کاهش بینایی
- اختلالات شنوایی و کاهش شنوایی
- اختلال در حفظ تعادل و سرگیجه
در صورت بروز چنین علائمی، جراحی به منظور حذف توده های اضافی در قاعده جمجمه، باید در اسرع وقت صورت بگیرد تا از آسیب های جدی به بخش مهم بدن پیشگیری شود. به دلیل قرارگیری ساقه مغز در ناحیه قاعده جمجمه، کنترل و هدایت بسیاری از اعمال حیاتی در این بخش جمجمه صورت می گیرد. به کمک جراحی آندوسکوپی جمجمه می توان ضایعه ایجاد شده حذف نمود و از آسیب به بخش های حیاتی جمجمه پیشگیری کرد. از شایع ترین تومورهای قاعده جمجمه می توان به تومورهای غده هیپوفیز اشاره کرد که خوشبختانه این تومور جزو تومورهای خوش خیم مغز و قاعده جمجمه بوده و درمان این تومورها در اکثر مواقع به کمک جراحی آندوسکوپی جمجمه انجام می شود.
تشخیص اختلالات جمجمه
جمجمه از مجموع چندین استخوان تشکیل شده است که از کنار هم قرار گرفتن این استخوانها جعبه مغز یا کرانیوم ساخته شده است. انواع مختلفی تومورها و دیگر ضایعات می تواند در نواحی مختلف جمجمه رشد کنند.این تومورها و ضایعات زمانی قابل تشخیص خواهند بود که بر بافت مغز فشار وارد کنند.پزشک جهت تشخیص ضایعات و اختلالات ایجاد شده در کف و پایه جمجمه، در مرحله اول برخی معاینات از قبیل، معاینه فیزیکی و عصبی و بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی بیمار را مورد ارزیابی قرار می دهد.معاینات عصبی شامل بررسی توانایی شنوایی و بینایی و فکری بیمار و ارزیابی تعادل و هماهنگی می باشد.
تصویربرداری از مغز نیز از دیگر روش های پرکاربرد در تشخیص ضایعات جمجمه و انتخاب بهترین روش جراحی آندوسکوپی جمجمه است. پرکاربردترین روش های تصویربرداری از مغز شامل ام آر آی یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی و سی تی اسکن می باشد که به کمک این روش ها میتوان محل و نوع دقیق ضایعه را تشخیص داد. اما در مواردی که پزشک به تومورهای نزدیک به استخوان جمجمه مشکوک شود در این صورت با بکارگیری اسکن از استخوان جمجمه، میتواند مشکلات و فعالیت های غیر طبیعی استخوان جمجمه را مشاهده نماید.برای انجام این آزمون تصویربرداری از استخوان جمجمه، از دوز پایین ماده رادیواکتیو استفاده می شود تا با عبور کردن رنگ از بدن بیمار،تصاویر بهتری از استخوان جمجمه ملاحظه شود.این روش تصویربرداری کمک زیادی در تشخیص بیماریهای و مشکلات جمجمه خواهد کرد و مواد رادیواکتیو آن عوارضی را در بدن ایجاد نمی کند و بعد از بیست و چهار ساعت اثرات آن از بین می رود.
روش های جراحی آندوسکوپی جمجمه
جراحی آندوسکوپی نوعی روش جراحی جمجمه است که با ایجاد برش کوچکی در جمجمه و فرستادن لوله ی باریکی به مغز میتوان به درمان مشکلات ، توده ها و اختلالات نزدیک به استخوان جمجمه پرداخت. انتخاب روش های جراحی آندوسکوپی جمجمه برای درمان ضایعات جمجمه بستگی به عواملی از قبیل، محل ضایعه و تومور، نوع تومور از نظر خوش خیم و بدخیم بودن، سن و سلامت عمومی بیمار دارد.جراحی آندوسکوپی جمجمه به دوصورت جراحی از راه بینی وسینوس ها و جراحی از راه جمجمه صورت می گیرد.کاربرد هر یکی از این روشهای جراحی آندوسکوپی جمجمه با یکدیگر متفاوت می باشد برای مثال برای درمان تومورهای غده هیپوفیز در که در قاعده جمجمه واقع شده است دستگاه آندوسکوپ را از راه بینی و سینوس ها وارد مغز و بخش تومور کرده و از همین طریق مجدد تومور را از راه بینی خارج می کنند.این جراحی به جراحی ترانسفنوئید معروف است و از حداقل تهاجم و خونریزی برخوردار است. از روش جراحی آندوسکوپی از راه جمجمه عموما برای از بین بردن ضایعاتی از قبیل هیدروسفالی و تومورهای بزرگتر و تومورهای کیستیک که به کمک جراحی آندوسکوپی از راه بینی قابل درمان نیستند استفاده می شود.به کمک این جراحی میتوان به نواحی از مغز دست یافت که جراح به کمک میکروسکوپ قادر به دیدن آن نمی باشد. به همین جهت با بکارگیری این دستگاه میتوان این نواحی را به طو کامل ملاحظه کرد و به درمان آنها پرداخت.
جراحی اندوسکوپی قاعده جمجمه عموما از طریق سینوس ها و با عبور دادن لوله آندوسکوپ از راه بینی و سینوس ها قابل انجام است و دلیل انتخاب این روش جراحی به دلیل ارتباط نزدیک این ناحیه از جمجمه با بینی وگوش میانی است جراح با مشاهده تصاویر هدایت شده از آندوسکوپ تومورهای موجود دراین ناحیه را به حداقل آسیب خارج خواهد کرد. دستگاه های اندوسکوپی که امروزه کشف شده اند از انعطاف و مانور بیشتری برخوردارند و این قدرت را به جراحان مغز و اعصاب می دهند که جراحی آندوسکوپی جمجمه را با کمترین عوارض و آسیب به مغز انجام دهند و بیمار پس از جراحی کمتر اذیت بشود.
نحوه و چگونگی انجام جراحی آندوسکوپی جمجمه
جراحی آندوسکوپی جمجمه یکی از کم تهاجمی ترین تکنیک های جراحی است که به منظور حذف و اصلاح اختلال ایجاد شده در استخوان جمجمه انجام می شود. جراحی آندوسکوپی جمجمه به دو طریق جراحی آندوسکوپی از راه بینی و جراحی آندوسکوپی از راه جمجمه می باشد.کاربرد هر یک این روش های جراحی در بخش قبلی مقاله به طور کامل توضیح داده شد .در این بخش از مقاله به نحوه و چگونگی انجام این جراحی ها پرداخته ایم که شامل:
جراحی آندوسکوپی از راه بینی با همکاری دو تیم جراحان مغز واعصاب و جراحان گوش وحلق و بینی صورت می گیرد، به کمک این جراحی میتوان بسیاری از جراحی های سخت همچون جراحی قاعده جمجمه که از خطرات بسیار بالایی برخوردار است امکان پذیر شده است. این جراحی تحت بیهوشی عمومی و به کمک دستگاه آندوسکوپ با قدرت بالا صورت می گیرد.بیمار پس از بیهوشی کامل و آماده شدن تمام مقدمات جراحی، جراح کار خود را با ایجاد برش کوچکی در بینی آغاز می کند پس از ایجاد برش در استخوان بینی وسینوس ها ،دستگاه آندوسکوپ را وارد مجرای بینی پس از آن وارد مجرای سینوس ها کرده و از این طریق به ناحیه قاعده جمجمه و ضایعه موجود در این بخش مغز از دست می یابد؛ مهم ترین وظیفه آندوسکوپ در این مرحله مشخص می شود به این صورت که با ارسال تصاویر دقیق از تومور یا ضایعه ایجاد شده پزشک قادر است تومور را از راه مجرایی بینی خارج کند. در صورتی که ضایعه ایجاد شده در جمجمه از نوع هیدروسفالی و یا تومورهای کیستیک باشد در این صورت به کمک جراحی آندوسکوپی با ایجاد سوراخی در جمجمه انجام می شود.برای انجام این جراحی نیز لازم است بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار بگیرد و نحوه انجام این جراحی به این صورت میباشد که جراح با ایجاد سوراخ کوچکی در ناحیه جمجمه،لوله آندوسکوپ را وارد فضای مغز و بطن های مغز کرده و با کمترین آسیب به بافت مغز ضایعه را برطرف می کند. پس از خارج کردن تومور و ضایعه محل برش در جمجمه بخیه و پانسمان می شود. از دیگر مزیت های این جراحی میتوان به حدالاقل رساندن زمان جراحی اشاره کرد و به کمک دستگاه آندوسکوپ مدت زمان جراحی تا حد زیادی کاهش یافته وجراحی آندوسکوپی جمجمه حدودا بیشتر از دو ساعت طول نخواهد کشید.
عوارض جراحی آندوسکوپی جمجمه
در طی جراحی آندوسکوپی جمجمه،با کمک آندوسکوپ فقط بخش کوچکی از نواحی جمجمه و بینی و سینوس ها درگیر می شود و مورد عمل جراحی قرار می گیرد به همین جهت این جراحی از مزایای زیادی برخوردار است که شامل:
- کم شدن عوارض وخطرات احتمالی پس از جراحی آندوسکوپی
- کاهش خطر آسیب به بخش های مهم مغز
- کاهش مدت زمان اقامت در بیمارستان
- درد و ناراحتی کمتر پس از جراحی
با تمام این توصیفاتی که از جراحی آندوسکوپی جمجمه به عمل آمد باید این موضوع برای شما روشن شود که امروزه برای درمان اغلب اختلالات و مشکلات جمجمه از این روش جراحی استفاده می شود در این میان جراحی قاعده جمجمه به دلیل قرارگیری در بخش حساس مغز از جمله جراحی پرخطر به حساب می آید. اما به کمک جراحی آندوسکوپی جمجمه میتوان عوارض این جراحی را به حداقل رساند و عوارض احتمالی از قبیل خونریزی و عفونت را تا حدی زیادی کاهش داد اما بروز برخی عوارض از قبیل خروج ترشحات خون آلود از بینی کاملا طبیعی می باشد.فقط توجه نمایید که در این مدت برای از بین بردن ترشحات از گرفتن و فشار آوردن به بینی خودداری کنید اما جراحی آندوسکوپی جمجمه با وجود کم تهاجمی و کم خطرتر بودن اما ممکن است با عوارضی همراه باشد. که شامل:
- اختلال موقتی در عملکردهای حسی و حرکتی بدن
- اختلال موقتی در بینایی و شنوایی بیمار
- خونریزی در محل زخم
- عفونت در محل جراحی
- تورم بافت مغز
مراقبت های پس از جراحی آندوسکوپی جمجمه
مراقبت های پس از جراحی آندوسکوپی جمجمه از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا در بهبودی وضعیت جسمانی بیمار، تاثیر بسزایی ایفا می کنند. پس از جراحی آندوسکوپی جمجمه به مدت شش روز کاملا استراحت کنید و بعد از شش روز مجاز هستید فعالیت های خود را به آرامی آغاز کنید.پس از جراحی با رعایت برخی نکات هم میتوانید از بروز مجدد ضایعه و تومور ایجاد شده در جمجمه پیشگیری کنید و هم اینکه به بهبودی سریعتر برسید. مهم ترین مراقبتها پس از جراحی آندوسکوپی جمجمه شامل:
مراقبت از ناحیه مورد جراحی
به این دلیل که در جراحی آندوسکوپی جمجمه از پانسمان کمتری استفاده شده است پزشک پس از 5تا 10روز پس از جراحی دستور بازکردن پانسمان را خواهد داد و پس از گذشت این زمان دیگر نیاز به پانسمان مجدد نمی باشد. از زدن کرم ها ونرم کننده ها برروی محل زخم پیشگیری کنید. پس از بازکردن پانسمان جمجمه مجاز هستید به حمام برود اما دقت نمایید که محل زخم را فقط با شامپو بچه و صابون بشویید و از لیف زدن و فشار آوردن به محل زخم خودداری کنید.
رعایت رژیم غذایی
تغذیه و رژیم غذایی در بهبودی پس از جراحی آندوسکوپی، تاثیری بر روند بهبودی بیمار ندارد فقط توجه نمایید که از مواد غذایی استفاده کنید که از بروز یبوست پس از جراحی پیش گیری به عمل بیاورید و از فواید نوشیدن آب پس از جراحی غافل نشوید زیرا تاثیرزیادی در بهبودی خواهد داشت.
مسکن ها و داروهای ضد درد
معمولا جراحان برای پیشگیری از دردهای احتمالی پس از جراحی اندوسکوپی جمجمه،داروهای مسکن را تجویز می نماید که تا حد زیادی درد بیمار را تسکین می دهد.البته توجه نمایید این داروها را در صورت درد میل نمایید زیرا مصرف زیاد داروهای مسکن در روند بهبودی تداخل ایجاد می کند.
خووداری از انجام فعالیت های سنگین
تا مدت ها پس از جراحی آندوسکوپی به منظور بهبودی سریع و جلوگیری از آسیب به جمجمه لازم است از انجام فعالیت های بدنی سنگین و ورزش خودداری کنید تا به بهبودی کامل برسید زیرا احتمال خونریزی و در پی آن ورم و کبود شدن پس از انجام فعالیت های سنگین بسیار بالا می باشد و تا دوماه پس از جراحی به منظور بهبودی سریعتر فعالیت های خود را محدود کنید از رفتن به مسافرت های دور و رانندگی کردن طولانی مدت خووداری کنید.
خطرات پس از جراحی آندوسکوپی جمجمه
یکی از حساس ترین و در عین خطرناکترین جراحی ها، جراحی قاعده جمجمه می باشد زیرا در صورتی که کوچکترین آسیبی به عروق این ناحیه از جمجمه وارد شود سبب بروز آسیب های جدی و جبران ناپذیر در بیمار خواهد شد به همین جهت جراحان برای درمان اختلالات ناحیه قاعده جمجمه از جراحی آندوسکوپی جمجمه استفاده می کنند تا خطرات جراحی به حدالاقل برسد اما با این وجود در برخی مواقع خطراتی همچنان وجود دارد که فرد را از لحاظ آسیب به عروق و سیستم بینایی و شنوایی فرد را تهدید کند.
عود مجدد تومور پس از جراحی آندوسکوپی جمجمه
مانند تمام جراحی ها، احتمال عود مجدد یا درمان نشدن تومور پس از جراحی آندوسکوپی جمجمه همچنان وجود دارد. در صورتی که علائم بیماری پس از جراحی مجددا ظهور پیدا کنند باید جراحی را تکرار کرد و یا از دیگر روش های جراحی برای از بین بردن تومور استفاده کرد.
بروز اختلالات بینایی و نابینایی
متاسفانه پس از جراحی آندوسکوپی جمجمه خصوصا در مواردی که لازم است برای انجام جراحی از راه بینی و سینوس ها وارد شد احتمال نابینایی وجود دارد. اما خبر خوب اینکه اغلب این نابینایی ها موقتی هستند و نابینایی دائمی به ندرت رخ می دهد و دلیل این موضوع نیز به دلیل آسیب به بخش کوچکی از اعصاب بینایی می باشد.
خونریزی
احتمال خونریزی پس از جراحی های با حداقل تهاجم بسیار کم است و جزو خطرات احتمالی و موارد محدود در حین و پس از جراحی آندوسکوپی جمجمه می باشد. البته در صورتی که خونریزیی هم پس از جراحی آندوسکوپی رخ دهد علت آن بیشتر به خاطر اختلال در سیستم انعقاد خون و یا بالابودن فشار در حین جراحی است که تمام این موارد هم قبل از جراحی تست و کنترل می شوند.اما با تمام این تفاسیر در صورتی که جراح در حین جراحی با خونریزی شدید مواجه شود جراحی را متوقف می کند و پس از قطع شدن خونریزی ، جراحی را ادامه خواهد داد.
ابتلا به مننژیت پس از جراحی آندوسکوپی
در تمام جراحی هایی که برروی جمجمه و مغز انجام می شود احتمال نشت وخارج شدن مایع مغزی و نخاعی وجود دارد در صورتی که این مایع مغزی به بیرون از مغز نشت پیدا کند راه را برای نفوذ عفونت به مغز هموار می کند و با انتقال عفونت به مغز، بیمار دچار مننژیت خواهد شد که برای مقابله به این عارضه لازم است جراحی و راههای درمانی دیگر صورت بگیرد.
