جراحی اختلالات روانپزشکی یا جراحی روانی یکی از انواع جراحی های مغز است که جراح مغز و اعصاب با ایجاد تغییراتی در مغز سبب می شود عادت های ناپسند روانی همچون بیماری وسواس، بیماری های عصبی که نسبت به درمان های رایج طبی مقاوم هستند؛ درمان شوند. برخی اختلالات روانی هستند که در پی آن بیمار رفتار های غیرعادی از خود نشان می دهد. اغلب این بیماران توسط درمان های طبی و مشاوره ای توسط روانپزشکان بهبود می یابند اما در این میان برخی افراد نیز هستند که به درمان های طبی مقاوم شده اند و بیماری روانی به شدت زندگی فردی و اجتماعی بیمار را تحت تاثیر قرار داده امروزه با پیشرفت جراحی مغز، نه تنها می شود تومورها و ضایعات مغزی را درمان کرد بلکه میتوان برای درمان اختلالات روانی و بیماری های عصبی نیز از این جراحی استفاده کرد. شاید برایتان خواندن این موضوع جالب باشد اما بدانید که این نوع جراحی توسط جراحان مغز و اعصاب و تحت عنوان جراحی اختلالات روانپزشکی انجام می شود. آیا از جراحی اختلالات روانپزشکی چیزی شنیده اید؟ و به این موضوع فکر کرده اید که آیا می شود به کمک عمل جراحی، روح و روان آدمی را تغییر داد؟ و یا اینکه این جراحی در چه اختلالات روانی کاربرد دارد و آیا می شود در تمام مشکلات روحی و روانی از این جراحی استفاده کرد؟ این ها همه سوالاتی هستند که ما در این مقاله به آن پاسخ داده ایم شما را به خواندن این مقاله دعوت می نماییم تا بیشتر با این نوع جراحی و روش های انجام آن آشنایی پیدا کنید.
جراحی اختلالات روانپزشکی چیست؟
اختلالات روانی به گروهی از بیمارها گفته می شود که با تاثیر بر تفکر و رفتار بیمار، باعث ایجاد تغییراتی عملکرد فرد می شود. به کمک جراحی اختلالات روانپزشکی که نوعی از روش های جراحی مغز است و با ایجاد تغییراتی در بافت مغز و قطع کردن برخی ارتباط عصبی بین قسمت های مختلف مغز میتوان به درمان این نوع بیماری ها پرداخت. اختلالات روانی را میتوان در مراحل ابتدایی از طریق مراجعه به روانشناسان یا روانپزشکان تسکین داد. روانپزشکان با ارائه مشاوره درست و اصولی به شما آموزش می دهند تا در هنگام مواجه با اختلالات روانی چگونه با آن مقابله کنید. درمان اختلالات روانی و عصبی زمان بر است و برای کنترل اختلالات و بهبود علائم بیماری عصبی لازم است چندین جلسه به روانپزشک مراجعه کنید. در صورتی که مشاوره و جلسات روان درمانی تاثیری در بهبودی بیمار نداشته باشد. ممکن است پزشک برای شما برخی داروهای اختلالات روانی را تجویز نماید. داروهای روان درمانی با تاثیر مستقیم بر عملکرد غدد و هورمون های مغز اثر خود را در درمان بیماری لحاظ می کنند. متاسفانه خطر و عوارضی که این داروها با خود به همراه دارند بسیار بیشتر از مزیت های آن بوده و در اغلب موارد ممکن است بیمار وابستگی جسمی به آن پیدا کند و متوقف کردن مصرف این داروها مساوی است با بازگشت علائم بیماری و تشدید علائم افسردگی و دیگر اختلالات روانی. در صورتی که تمام مراحل درمانی بالا برای بیمار لحاظ شود اما تاثیری در علائم و بهبودی بیمار مشاهده نشود در این صورت روانپزشکان با سوق دادن بیمار به سمت جراحان مغز و اعصاب، انجام عمل جراحی را به بیمار پیشنهاد می دهند. تاکنون درمان اختلالات مزمنی همچون افسردگی مزمن و بیماری وسواس دو اختلال شایعی هستند که میتوان به کمک جراحی اختلالات روانپزشکی به درمان آنها پرداخت.
جراحی اختلالات روانپزشکی در بیماری وسواس
اختلال وسواس یا بیماری OCD یک بیماری روانی و اضطرابی است که ذهن بیمار طی یکسری تفکرات غیرمنطقی بیمار را به انجام برخی کارهای تکراری وا می دارد و همین رفتار به شدت زندگی روزمره بیمار را تحت تاثیر قرار می دهد. بیماری وسواس که در واقع یک اختلال اضطرابی است دارای انواع مختلفی است که از شایع ترین انواع این اختلالات می توان به وسواس تمیزی و شست و شو اشاره کرد همه شما با این اختلال آشنایی دارید اما نوعی وسواس به نام وسواس جبری وجود دارد که به دو نوع وسواس فکری و عملی تقسیم می شود. اغلب افراد این اختلال را بیماری تصور نمی کنند و از این رو از مراجعه به پزشک و درمان بیماریشان غافل می شوند. متاسفانه اختلالات روانی در صورتی که به موقع درمان نشود با گذشت زمان علائم بیماری بدتر می شود و افکار وسواسی معمولا قوی تر می شوند و همین امر موجب ناراحتی و اضطراب بیمار خواهد شد. به چالش کشیدن افکار وسواسی، مشغول کردن ذهن جهت دوری از افکار وسواسی، خواب کافی و ورزش کردن از جمله کارهایی هستند که فرد می تواند با بیماری خود مقابله کند اما پیشنهاد می شود هر چه سریعتر به یک روانپزشک مراجعه کنید تا بیماری شما از نظر علمی و پزشکی تحت نظر قرار گرفته شود. پزشک با دادن مشاوره و آموزش دادن برخی کارها برای مقابله با تفکرات منفی و تجویز برخی داروهای ضد افسردگی تا حد زیادی فرد وسواس را از بیماری خلاص می کند. اما متاسفانه اینگونه به نظر می رسد که رهایی از بیماری وسواس کمی سخت و زمان بر است و آمارها نشان دهنده آن است که افراد زیادی پس از گذاران تمام این دوره اما همچنان به این بیماری مبتلا هستند. روند دارو درمانی و رفتار درمانی برای مقابله با تفکرات غیرمنطقی وسواس، حدودا پنج سال ادامه دارد در صورتی که تاثیری عملکرد بیمار مشاهده نشود در این صورت گفته می شود این فرد به بیماری وسواس مقاوم به دارودرمانی و روانپزشکی مقاوم است و لازم است برای درمان بیماریش تحت جراحی اختلالات روانپزشکی قرار بگیرد. البته فقط از این نوع جراحی، تنها برای درمان یک نوع سندروم وسواس و آن هم وسواس جبری استفاده می شود.
جراحی اختلالات روانپزشکی در بیماری افسردگی
افسردگی شایع ترین بیماری روحی و روانی است که فرد مبتلا به آن دچار علائمی همچون ناراحتی، خشم و خستگی و کم خلقی می باشد. بیماری افسردگی با علائمی که به همراه دارد بر روی کیفیت زندگی بیمار تاثیر گذاشته و روند طبیعی آن را مختل می کند. متاسفانه خطری که بسیاری از افراد مبتلا به بیماری افسردگی را تحت می کند خطر خود کشی و آسیب زدن به خود می باشد. درمان بیماری افسردگی در وهله اول توسط روان درمانی و مشاوره صورت می گیرد و در موراد شدید بیماری نیز، استفاده از داروهای ضد افسردگی بهترین گزینه است البته دارودرمانی حتما باید به همراه روان درمانی و مشاوره لحاظ شود تا تاثیر خوبی برجای بگذارد. البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که مصرف طولانی مدت داروهای ضد افسردگی ممکن است عوارض متعددی را بر جای بگذارد. روشی که امروزه برای درمان افسردگی حاد و مزمن ارائه شده انجام عمل جراحی تحت عنوان جراحی اختلالات روانپزشکی است که این جراحی با قرار دادن الکترودهایی درون مغز کمک قابل توجهی به بیماران افسرده می کند. هدف از انجام این جراحی، آزاد سازی هورمون های دوپامین و سرتونین که نقش موثری در شادی و خوشحالی، انگیزه دادن و تغییرات خلق وخو دارد.
تشخیص اختلالات روانپزشکی
تشخیص اختلالات روانپزشکی در ظاهر و رفتار فرد مبتلا به آن کاملا مشخص است و اطرافیان بیمار از عملکرد فرد متوجه می شوند که این فرد مبتلا به افسردگی است یا وسواس دارند و یا دیگر اختلالات. بدین صورت که فرد مبتلا به افسردگی حاد در اغلب موارد اندوهگین است و گاهی حتی یک لبخند نیز نمی زند و همیشه ناامید بوده و انگیزه برای انجام کارهای خود ندارد و نمی تواند به راحتی احساساتش را کنترل کند. بیماری وسواس از نوع وسواس شست و شو را به راحتی میتوان توسط عملکرد بیمار و کارهای بیمار تشخیص داد. اما تشخیص بیماری وسواس آن هم از نوع جبری کمی مشکل است زیرا در این اختلال ذهن بیمار وسواس دارد و دائما دچار تفکرات تکرار شونده و نگران کننده می شود. در این بیماری، فرد برای کاهش نگرانی خود، مدام دست به کارهای تکراری و بی مورد می زند. از دیگر نشانه هایی که کمک می کند تشخیص دهید شما یا اطرافیانتان به وسواس جبری مبتلا هستید یا خیر شامل:
عموما فرد مبتلا به وسواس جبری، فردی کمال گرا است؛ به شدت خود را درگیر کار می کند وتمام تلاش خود را می کند که به بهترین نحوه ممکن کار خود را به پایان برساند اما همین ویژگی کمالگرا بودن در این افراد سسب می شود. نتواند به درستی کارهای خود را به انجام برسد و به شدت احساس افسردگی و نگرانی می کند. فرد مبتلا به OCD به شدت به جزئیات کار اهمیت می دهد و در انجام کارهای خود به شدت به رعایت اصول کاری متعقد است به گونه ای میتوان گفت این افراد از وجدان کاری بالایی برخوردار هستند و در افکار و عقایدشان سرسخت بوده و تحت هیچ شرایطی حاضر نیستند کوتاه بیایند. این افراد به شدت به اشیا خود اهمیت می دهند و اصلا حاضر نیستند اشیا کهنه و بی ارزش خود را درو بیاندازند. متاسفانه این گونه افراد، افرادی بسیار خسیس نیز هستند و معتقدند پول را باید برای روز مبدا جمع کرد و در خرج کردن پول برای اطرافیان خود بسیار خسیس هستند. تمام این علائم که ملاحظه کردید مربوط به شخص مبتلا به وسواس فکری است. البته تنها داشتن چنین علائمی نشانه ابتلا به وسواس فکری نیست و تشخیص دقیق شدت و نوع این اختلالات توسط روانشناسان مشخص می شود. روانشناسان با بررسی تمام علائم و نشانه های بیماری و با صحبت کردن با بیماری نوع اختلال را تشخیص می دهد. البته احتمال تشخیص افسردگی توسط ام آر آی و سی تی اسکن در آینده نزدیک وجود دارد زیرا پزشکان متعقدند که در بیماری افسردگی بخشی از شبکه عصبی مغز آسیب می بیند.
بهترین زمان جراحی اختلالات روانپزشکی
جراحی اختلالات روانپزشکی معمولا به عنوان آخرین گزینه درمانی در درمان اختلالات روانی بکار برده می شود و تنها زمانی روش جراحی پیشنهاد می شود که روش های دارودرمانی، روان درمانی و مشاوره تاثیری در بهبودی بیمار نداشته باشد. در این صورت پزشکان برای مقابله با این اختلالات به گزینه جراحی متوسل می شوند. جراحی روانی در ناحیه از مغز انجام می شود که این ناحیه مسئول احساسات ماست. این بخش از مغز وقتی میخواهیم کاری را انجام دهیم که اضطراری است به ما هشدار می دهد که سریعا انجام دهیم و هدف اصلی این کار مغز این است که شما را برای رسیدن به هدفی مشخص تکان داده، و یا از چیز مشخصی که به ضرر شماست دور نگاه دارد. همان طور که می دانید احساسات و تفکرات ما برروی عملکرد فیزیکی بدن ما اثر می گذارد. برای مثال بیماری افسردگی مربوط به لوب لیمبیک و بخش پیشانی مغز است زیرا این دو بخش مربوط به عواطف و احساسات و ایجاد رفتارهای شناختی و پیچیده هستند و هنگامی که بیمار مبتلا به بیمار افسردگی می شود ماده خاکستری مغز به میزان قابل توجهه ای کاهش می یابد. از این رو به کمک جراحی اختلالات روانپزشکی می توان این نواحی از مغز را تحت تاثیر قرار داد و با افزایش ماده خاکستری مغز، علائم بیماری افسردگی و وسواس را تا حد زیادی کاهش داد. البته در حال حاضر جراحی روانی برای درمان اختلالات روانپزشکی، نقش بسیار کمی دارد و بهترین زمان جراحی اختلالات روانپزشکی زمانی است که بی ثباتی سایر روش های درمانی به اثبات برسد و بیمار به شدت دچار پریشانی و عذاب بیماری شود.
روش های جراحی اختلالات روانپزشکی
جراح مغز و اعصاب در جراحی اختلالات روانپزشکی، با هدف قرار دادن بخش هایی از مغز که نقش مهمی در کنترل عواطف و احساسات و رفتارهای شناختی برعهده دارد؛ این نوع جراحی را انجام می دهد از این رو جراحی روانی به چندین روش صورت می گیرد که این روش ها شامل:
جراحی روانی با بریدن بخش جلوی مغز
قشر پیشانی مغز در طراحی و ابراز درست رفتارهای شناختی و اجتماعی مشارکت دارد. این بخش از مغز، به ما در مرور کردن خاطرات و به ذهن سپردن آن ها نیز نقش دارند. به گونه ای میتوان گفت این ناحیه مرکز عملیات رفتاری و کرداری انسان است. جراحی قطعه بری پیش پیشانی یا جراحی جلوی مغز یکی از روش های درمانی برای درمان اختلالات فکری و افراد مبتلا به وسواس می باشد. شاید با خود بگوید که بردن بخش هایی از مغز کار بسیار خطرناکی بوده و انجام آن ریسک بالایی دارد اما باید این را به شما بگویم که برای بیماران روانی که از دارو و روانپزشکی نتیجه ای نگرفته و افکار منفی همچون خود کشی به سراغشان می یاد بهترین کار است. البته این را نیز باید یادآوری کنیم که این عمل بردن بخش از مغز توسط لیزر صورت می گیرد که خطرات جراحی را تا حد زیادی کاهش داده است.
جراحی تحریک الکتریکی مغز
خوشبختانه امروزه با کشف روش جراحی کارگذاری الکترودهای مغز، این امکان برای جراحان مغز و اعصاب فراهم شده که با دستکاری عملکرد مغز، افکارهای غیرمنطقی وتکرار شونده را از افراد وسواس و افکارهای نگران کننده همچون اضطراب و نگرانی را در افراد مبتلا به افسردگی دور کنند. این روش جراحی اختلالات روانپزشکی از تهاجم کمتری برخورد دار بود و جراح قادر است بدون باز کردن جمجمه بیمار، الکتروده ها را مغز جایگذاری کند. علاوه بر درمان اختلالات روانپزشکی، از این روش جراحی میتوان در درمان اختلالاتی نظیر پارکینسون، دیستونی و لرزش های اساسی نیز استفاده کرد.
نحوه و چگونگی انجام جراحی اختلالات روانپزشکی
هدف از انجام این نوع جراحی مغز از بین بردن علائم و نشانه های مربوط به اختلالات روانپزشکی است که این جراحی به دو صورت جراحی روانی و جراحی تحریک الکتریکی انجام می شود از این رو در این بخش از مقاله سعی داریم درباره نحوه انجام چنین جراحی هایی بپردازیم.
نحوه انجام جراحی روانی یا جراحی پیسکوسرجری
انجام این نوع جراحی اختلالات روانپزشکی نیاز به باز کردن جمجمه دارد جراح مغز و اعصاب کار خود را با ایجاد سوراخی در جمجمه آغاز می کند تا از طریق همین سوراخ ها بخش هایی از بافت جلوی مغز که مسئول محرک های احساسی و رفتارهای شناختی است را برش دهد. پس از برش دادن بافت مغز، حالا وقت آن رسیده میله ای را از عصب های حساس و رگ های خونی عبور دهد تا این میله ها به اتصالات عصبی برسد، جراح مغز و اعصاب در این مرحله شروع به سوزاندن بافت مغز می کند تا از طریق ماده خاکستری بخش جلوی مغز را خارج کند.
نحوه انجام جراحی تحریک الکتریکی مغز
این جراحی تحت بی حسی موضعی و در دو مرحله انجام می شود. به این صورت که جهت پیشگیری از آسیب به مغز یک کلاه مخصوصی را بر سر بیمار قرار داده می شود و در شرایطی که بیمار هوشیار است، این نوع جراحی اختلالات روانپزشکی را آغاز می نمایند. جراح مغز و اعصاب پس از ایجاد تنها یک سوراخ کوچک در مغز، الکترود ها را وارد فضای مغز می کند در حین انجام این جراحی، جراح با بیمار صحبت می کند تا از صحیح بودن مناطق تحریک شده توسط دستگاه اطمینان پیدا کند. مرحله دوم جراحی در ناحیه قفسه سینه انجام می شود و هدف از انجام این جراحی قرار دادن باتری در زیر پوست قفسه سینه و در نزدیکی استخوان ترقوه می باشد این جراحی نیاز به بی حسی عمومی دارد تا بتوان بدون ایجاد درد در بیمار سیم های الکترود را به مولد باتری متصل کرد. نقش مولد در این دستگاه بسیار مهم است و در ارسال مداوم تحریکات الکتریکی به مغز نقش دارد.
عوارض جراحی اختلالات روانپزشکی
عوارض و مشکلات پس از جراحی اختلالات روانپزشکی بسته به نوع و روش جراحی متفاوت است و هریک از روش های جراحی، عوارض مخصوص به خود همراه است که از عوارض جانبی جراحی تحریک الکتریکی مغز میتوان به:
- بی حسی و ضعف در اندام ها
- سوزش و سوزن سوزن شدن در محل کارگذاری الکترود
- اختلال در تلکم و صحبت کردن
- اختلال در حفظ تعادل
- بروز سردردها و سرگیجه های شدید
- درد و تورم در ناحیه کارگذاری باتری و الکترود ها
اشاره کرد. البته به دلیل کم تهاجمی بودن این نوع جراحی مغز، اغلب این عوارض کوتاه مدت بوده و با مصرف دارو و با رعایت صحیح اصول مراقبتی پس از جراحی، این علائم در زمان کوتاهی از بین می روند. همان طور که در قسمت های قبلی مقاله به آن اشاره شد نوعی دیگر جراحی برای انجام جراحی اختلالات روانپزشکی وجود دارد که این جراحی از تهاجم بیشتر برخوردار بوده از این رو عوارض بیشتری را برای بیمار برجای می گذارد. شایع ترین عوارض جراحی روانی شامل:
- عوارض بیهوشی عمومی که این عوارض شامل سردرد، سرگیجه و حالت تهوع و گیجی و توهم می باشد.
- بروز تورم و ورم شدید در محل جراحی
- خونریزی در محل جراحی
- بروز عفونت در محل جراحی
مراقبت های پس از جراحی اختلالات روانپزشکی
خوشبختانه میزان موفقیت پس از جراحی اختلالات روانپزشکی بالاست اما با این وجود همه افرادی که تحت این نوع جراحی قرار می گیرند؛ چه آنهایی که تحت جراحی بسته کم تهاجمی قرا گرفته و چه آنهایی که جراحی باز برای آنها انجام شده؛ باید پس از جراحی تحت مراقبت های ویژه ای باشند تا از بروز خطرات همچون عفونت و خونریزی پیشگیری شود. چندین هفته پس از گذشت جراحی تحریک الکتریکی مغز، پزشک مولد های تحریک کننده را در مغز فعال می کند و تنظیم این تحریکات بر حسب نیاز بیمار می باشد و فرد ممکن است در طی بیست چهار ساعت در طول شبانه روز به این تحریکات نیاز داشته باشد و یا اینکه ممکن است مولدها فقط در زمان کوتاهی روشن باشد. همچنین ممکن است پزشک کنترل این مولد را به دست بیمار بسپارد و این کار توسط کنترل مخصوص انجام می شود. از مهم ترین مراقبت ها پس از انجام این نوع جراحی اختلالات روانپزشکی شامل مراقبت از الکتروده های کارگذاری شده در مغز، مراقبت از باتری و مولد در قفسه سینه، مراقبت از زخم ها و محل جراحی می باشد. البته اغلب این مراقبت ها در بیمارستان و توسط پرستار صورت می گیرد اما توجه نمایید پس از مرخص شدن و انتقال یافتن به منزل نیز به تمام نکات و توصیه های پزشک توجه نمایید تا مشکلی پیش نیاید. نکته مهمی که باید پس از جراحی تحریک الکتریکی مغز خیلی به آن توجه نمایید این است که پس از این جراحی مصرف دارو برای درمان اختلالات روانی قطع نمی شود و بیمار همچنان پس از جراحی باید داروهای خود را مصرف نماید.
خطرات جراحی اختلالات روانپزشکی
خطرات جراحی اختلالات روانپزشکی از نوع جراحی تحریک الکتریکی مغز بسیار کم و محدود می باشد اما با این وجود ممکن است در حین کارگذاری الکترودهایی در مغز یا جایگذاری باتری در قفسه سینه خطراتی بیمار را تهدید کند. خطرات جراحی تحریک الکتریکی مغز می توان به :
- خونریزی مغزی و در پی آن افزایش ابتلا به سکته مغزی
- بروز عفونت در محل قرار گیری الکترود یا باتری
- بروز اختلالات تنفسی به جهت قرارگیری باتری در قفسه سینه
- بروز مشکلات قلبی به دلیل جایگزینی باتری در قفسه سینه
- بروز حملات تشنجی در پی تحریک عصب های مغز
- بروز مشکلات سخت افزاری در الکتروده های مغز
احتمال آسیب به مغز در حین جراحی باز اختلالات روانپزشکی بسیار بالا است از این رو خطرات بیشتری بیمار را تهدید می کند. که از رایج ترین خطرات احتمالی این نوع جراحی میتوان به :
- اختلال در تفکر پس از جراحی
- کم شدن قدرت کنترل عواطف و احساسات
- آسیب به اعصاب مغز
- نشت مایع و مغزی
- بروز مشکلات گفتاری و رفتاری در بیمار
- از دست رفتن قدرت حرکتی بیمار
- ناموفق بودن عمل جراحی و کم نشدن علائم اختلالات روانی
