یکی از شایع ترین دلایل بروز کمردرد، عارضه فتق یا بیرون زدگی دیسک کمر است؛ در مواردی که بیرون زدگی دیسک به قدری بزرگ باشد که بخش زیادی از دیسک های بیرون ریخته بروی اعصاب نخاعی کمر فشار بیاورد در این صورت به کمک جراحی بیرون زدگی دیسک کمر میتوان دیسک های آسیب دیده را تخلیه و از فشار بیش از حد به ریشه های عصبی پیشگیری کرد. برای اینکه مهره های کمر به راحتی قادر باشند برروی یکدیگر حرکت کنند نیاز به یک ماده ژلاتینی و نرم دارند؛ که به این ماده ژلاتینی دیسک بین مهره ای می گویند. در واقع می توان گفت دیسک های بین مهره ای، وظیفه روغن کاری و لغزنده کردن بین مهره ها را بر عهده دارد. زمانی که این دیسک های بین مهره ی کمر تحت فشار قرار بگیرد، بخش مرکزی و هسته دیسک از محل اصلی خود خارج می شود و برروی مهره ها و اعصاب نخاعی کمر فشار وارد می کند. در این صورت گفته می شود عارضه بیرون زدگی دیسک یا فتق دیسک کمر رخ داده است. یکی از استانداردترین و رایج ترین روش های درمانی برای درد های شدید ناشی از بیرون زدگی دیسک کمر، انجام جراحی بیرون زدگی دیسک کمر می باشد. به کمک جراحی بیرون زدگی دیسک کمر میتوان، دیسکهای آسیب دیده را از روی ریشه های عصبی برداشت و بدین وسیله فشار را از روی ساختار عصبی کم کرد.
فتق یا بیرون زدگی دیسک کمر چیست؟
برای اینکه مفهموم بیرون زدگی دیسک کمر را بهتر درک کنید در ابتدا لازم میدانم کمی شما را با ساختمان دیسک کمر و وظایف آن آشنا کنم. در بین هر مهره کمر، یک دیسک با ساختاری ژلاتینی قرار دارد. دیسک های بین مهره ای قابلیت ارتجاعی و ژلاتینی دارند به گونه ای که ضربه یا فشاری به ستون مهره ها وارد شود؛ توسط این ماده ژلاتینی ضربات و فشارها گرفته می شود تا آسیبی به مهره ها وارد نشود. هر دیسک از یک قسمت لایه بیرونی از جنس پوسته سخت و مستحکم، که درون این پوسته ماده ژلاتینی و نرمی قرار دارد که هسته دیسک را تشکیل می دهد ساخته شده است.
لایه بیرونی دیسک وظیفه محافظت از هسته دیسک را برعهده دارد و به دلیل ماده تشکیل دهنده اطراف آن سبب میشود دیسک به راحتی به اطراف مهره ها متصل شود. به بیان ساده میتوان گفت، اگر دیسک های بین مهره ای نباشند نمی توان به راحتی خم و راست شویم و در صورتی که کوچکترین ضربه ای به ستون فقرات وارد شود فرد در انجام کارهای روزمره خود دچار اختلال می شود. به طور قطع همه شما واژه دیسک کمر را شنیده اید و اغلب افراد فکر می کنند که این اسم، نام یک اختلال شایع مربوط به کمردرد می باشد. به طور قطع این جمله را نمیتوان تکذیک کرد اما همان طور که در پاراگراف قبلی مشاهده کردید دیسک کمر، در واقع به ماده های ژلاتینی گفته می شود که بین مهره ها قرار دارد. اما وقتی صحبت از اختلالات مربوط به دیسک می شود بهتر است از اصطلاح بیرون زدگی و فتق دیسک استفاده کرد. بیرون زدگی دیسک کمر یکی از شایع ترین اختلالاتی ستون فقرات است که به دنبال بیرون ریخته شدن هسته و بخش نرم دیسک رخ می دهد. بیرون زدگی دیسک عارضه ای است که ممکن است در هر مهره از ستون فقرات رخ دهد اما شیوع در ناحیه کمر خصوصا مهره های چهار وپنج کمر به دلیل فشار زیادی که به این ناحیه وارد می شود بیشتر است. وارد شدن ضربه و آسیب های مکرر به ناحیه کمر، برداشتن اجسام سنگین، افزایش وزن، بی تحرکی، افزایش سن و... از جمله عواملی است که فرد را در معرض ابتلا به اختلال بیرون زدگی دیسک کمر قرار می دهد.
جراحی بیرون زدگی دیسک کمر چیست؟
مهره های کمر به دلیل تحمل وزن بالاتنه، بیشتر در معرض ابتلا به انواع اختلالات ستون فقرات می شوند. در بین اختلالات مربوط به ستون فقرات، بیرون زدگی دیسک کمر از شایع ترین اختلالات مربوط به دیسک و کمر است؛ در صورتی که بیمار مبتلا به فتق دیسک علاوه بر کمردرد، دچار ناتوانی شدیدی شده باشد در این صورت بیمار باید سریعا تحت جراحی دیسک کمر قرار بگیرد. جراحی اصلاح و ترمیم دیسک های آسیب دیده، تحت عنوان جراحی بیرون زدگی دیسک کمر انجام می شود. به کمک این جراحی میتوان هسته دیسک های بیرون ریخته را برداشت و فشار اضافی را از ریشه عصبی کم کرد.
فردی که نیازمند جراحی بیرون زدگی دیسک کمر است ؛ علاوه بر کمردرد دچار برخی نشانه ها و علائم می شود که این درد تا پایین بدن ادامه دارد. از شایع ترین علائم بیرون زدگی دیسک کمر میتوان به مواردی از قبیل:
- کمردردی که هنگام خم شدن، نشستن و ایستادن شدید می شود.
- تشدید گرفتن کمردرد در هنگام انجام فعالیت
- بی حسی و گزگز در پاها
- اختلال در حفظ تعادل
- خشکی و سفتی شدید در اندام های بدن
- اسپاسم و ضعف عضلانی شدید در اندام های پایینی بدن
تشخیص اختلال بیرون زدگی دیسک کمر
فرآیند تشخیص عارضه بیرون زدگی دیسک کمر، به کمک بررسی های مختلفی انجام میشود. بررسی ها جهت دستیابی به تشخیص دقیق، شامل موارد زیر می باشد:
معاینه فیزیکی و بالینی بیمار:
معاینه فیزیکی جهت تشخیص بیرون زدگی دیسک کمر شامل، لمس و بررسی محل درد، بررسی قدرت عضلانی و حرکتی بیمار میباشد. پزشک از بیمار میخواهد که خم و راست شده و به آرامی راه رود تا با بررسی این نشانه ها علت درد شما را دریابد. ارزیابی قدرت عضلانی توسط یک معاینه عصبی صورت می گیرد ؛ انجام تست رفلکس به وسیله چکش نیز کمک زیادی به تشخیص اختلال موجود در ریشه های عصبی می کند. پزشک جهت بررسی دقیق تر اختلال موجود در دیسک، بیمار را به انجام برخی آزمایشات از قبیل موارد زیر توصیه می کند:
تصویربرداری سی تی اسکن:
تصاویر بدست آمده از سی تی اسکن، از دقت بیشتری نسبت به رادیوگرافی برخوردار است. با استفاده از تصاویر بدست آمده از سی تی اسکن، میتوان اجزای دیسک را به طور کامل مشاهده کرد. خوشبختانه امروزه دستگاه های سی تی اسکن چنان قدرتمند شده اند که برا تشخیص عارضه فتق دیسک و ضایعه های همراه آن کاربرد دارند.
تصویربرداری ام آرآی:
در روش های تصویربرداری با اشعه ایکس مانند رادیوگرافی ساده و یا سی تی اسکن، بدن تحت تابش مقدار معینی از اشعه ایکس قرار می گیرد که اگر از حد مشخصی بیشتر باشد، می تواند موجب اشکالاتی در کارکرد سلول ها شود، ولی در ام آر آی از اشعه ایکس استفاده نمی شود. امواج مورد استفاده در ام آر آی از جنس امواج رادیویی و مغناطیسی هستند که ضرری برای بدن ندارند به همین جهت میتوان گفت این روش دردناک نیست. ام آر آی ستون فقرات معمولا برای بررسی بیرون‌زدگی یا ورم غیرعادی دیسک کاربرد دارد. همچنین در مواردی نیز ممکن است در حین جراحی بیرون زدگی دیسک نیز جراح از دستگاه ام آر آی جهت ملاحظه بافت و اندام های استفاده کند.
تصویربرداری دیسکوگرام:
دیسکوگرام یک روش تشخیصی تهاجمی است که معمولاً برای بررسی اولیه کمر درد به کار برده نمی‌شود. در صورتی که کمر درد بیمار علیرغم انجام اقدامات درمانی درمان نشود و انجام جراحی بیرون زدگی دیسک برای بیمار ضروریت داشته باشد در این صورت پزشک انجام آزمایش دیسکوگرام را جهت تعیین دقیق شدت دیسک آسیب دیده پیشنهاد می دهد.
بهترین زمان جراحی بیرون زدگی دیسک کمر
بهترین زمان جراحی بیرون زدگی دیسک کمر زمانی است که فرد دچار اختلالات عصبی شدیدی شده باشد. روش های درمانی زیادی برای مقابله با عارضه دیسک کمر وجود دارد و اکثر افراد با مصرف دارو، تغییر سبک زندگی و انجام برخی حرکات ورزشی، بیماریشان قابل درمان است. مراجعه زودهنگام به پزشک و تشخیص دقیق بیماری، مهمترین شاه کلید نجات بیماران مبتلا به عارضه بیرون زدگی دیسک کمر می باشد. در صورتی که فرد مبتلا به بیرون زدگی دیسک، فقط درد جزئی در کمر خود احساس کند و از علائم عصبی خبری نباشد. ابتدا باید تحت درمان طبی قرار بگیرد و عجله برای انجام جراحی دیسک کمر نیست.
درمان های طبی شامل استراحت، مصرف داروهای ضدالتهاب و ضددرد می باشد. هنگامی که بیرون زدگی دیسک باعث شود بیمار در اندام های تحتانی بدن دچار بی حسی، گزگز و کرختی شدیدی شده باشد و قدرت عضلانی بیمار تا حد زیادی کاهش بیابد؛ این افراد سریعا باید تحت جراحی بیرون زدگی قرار بگیرند. جراحی بیرون زدگی دیسک به عنوان آخرین مرحله از درمان عارضه فتق دیسک در نظر گرفته می شود. و همان طور که می دانید بیرون زدگی دیسک باعث فشار شدید به داخل کانال نخاعی و ریشه های عصبی می شود اما شدت این فشار و آسیب بسته به شدت فتق دیسک متفاوت است اما گاهی مواقع مشاهده می شود که بخش و یا تکه‌ای از دیسک به علت فشار زیاد کنده میشود و همین عامل یعنی وارد شدن فشار زیاد به دیسک باعث کنده شدن تکه ای از دیسک خواهد شد. این حالت یکی از خطرناکترین حالت مربوط به عارضه بیرون زدگی دیسک بوده و بیمار سریعا باید تحت جراحی بیرون زدگی دیسک کمر قرار بیگرد تا بیمار دچار عارضه های خطرناکی همچون فلج و بی اختیاری ادرار و مدفوع نشود.
روش های جراحی بیرون زدگی دیسک کمر
جراحی بسته بیرون زدگی دیسک کمر
این روش جراحی با ایجاد برش کوچک به جای یک برش بزرگ بر روی بدن بیمار انجام می شود. به دلیل برش کوچکی که در این جراحی انجام می شود، بیمار دوره نقاهت سریع تر و درد کمتری را در مقایسه با عمل های جراحی باز دارد. از رایج ترین روش های جراحی بسته بیرون زدگی دیسک کمر میتوان به تزریق در مفصل فاست، تزریق دیسکوژل، تزریق از طریق دستگاه دکمپرسور و... اشاره کرد.
جراحی بیرون زدگی دیسک کمر با لیزر
جراحی دیسک کمر بوسیله لیزر، یکی از امن ترین و کم تهاجمی ترین روش های جراحی بیرون زدگی دیسک کمر است که با تحریک فرآیندهای طبیعی بدن و با استفاده از انرژی نورانی لیزر میتوان درد و التهاب حاصل از بیرون زدگی دیسک را درمان کرد.
جراحی دیسککتومی دیسک کمر
به کمک جراحی دیسککتومی دیسک کمر میتوان، قسمتی از دیسک های بیرون زده که بروی اعصاب نخاعی کمر فشار می آورد را خارج کرد. همچنین از این روش برای درمان دیسک های آسیب دیده و بیرون زده که از شدت بالایی برخوردار است نیز بکار برده می شود. جراحی دیسککتومی یکی از اختصاصی ترین روش های جراحی بیرون زدگی دیسک کمر است که امروزه این جراحی را بیشتر به صورت کم تهاجمی و با ایجاد برش کوچکی در ناحیه کمر انجام می دهند.
جراحی لامینکتومی دیسک کمر
از این جراحی برای درمان دیسک های بسیار حجیم استفاده می کنند و به دلیل اینکه ممکن است هنگام خروج دیسک ممکن است آسیبی به اعصاب وارد شود کمتر در جراحی های بیرون زدگی دیسک کاربرد دارد. وکاربرد بیشتر این جراحی در کم کردن فشار از روی ریشهای عصبی می باشد.
جراحی آندوسکوپی دیسک کمر
در صورتی که بیرون زدگی دیسک کمر به صورت یکطرفه باشد یعنی یک یا دو فضا در دیسک پاره شده باشد در این صورت به کمک جراحی آندوسکوپی دیسک میتوان این عارضه را درمان کرد. این جراحی از حداقل تهاجم برخوردار بوده زیرا جراح جهت دستیابی به مهره ها برش کوچکی به اندازه دو سانتی متر را در کمر ایجاد می کند.
نحوه و چگونگی انجام جراحی بیرون زدگی دیسک کمر
برای درمان دیسک های بیرون زده کوچک اما در عین حال سرسخت و مقام در برابر درمان های طبی، جراحی بیرون زدگی دیسک کمر به کمک لیزر پیشنهاد می شود.این جراحی نیاز به بیهوشی عمومی و برش در بافت کمر ندارد و در اغلب موارد جراحی به صورت سرپایی و تحت بی حسی موضعی انجام میشود. در طی انجام این جراحی، جراح سوزن باریکی به کمک دستگاه فلوروسکوپ وارد دیسک تخریب شده می کند. فیبر نوری داخل سوزن قرار داده شده و انرژی لیزر از طریق فیبر به درون دیسک تابانده می شود و همین عامل سبب تبخیر شدن ماده ژله ای وسط دیسک می شود. در نتیجه فشار منفی ایجاد شده توسط لیزر، میتوان هم فشار را از روی نخاع برداشت و هم اینکه درد و علائم بیماری تسکین داد. درصورتی که درمان‌های کم‌ترتهاجمی و غیرجراحی همچون جراحی بیرون زدگی دیسک کمر کارساز نباشد و یا موجب بدتر شدن علائم شود، جراح جراحی دیسککتومی را به بیمار پیشنهاد میکند. برای انجام جراحی بیرون زدگی دیسک کمر از نوع دیسککتومی بیمار باید تحت بیهوشی عمومی قرار بگیرد و نیاز است یکروز قبل از انجام جراحی در بیمارستان بستری شود. نحوه انجام آن به این صورت می باشد که جراح پس از آماده کردن محل جراحی، برشی در ناحیه کمر ایجاد می گردد. پس از مشاهده مهره ها و دیسک های بین مهره ای، جراح اقدام به برداشتن قسمت های خارجی دیسک و قسمت هایی که دچار نشتی شده است میکند. در مورادی نیز ممکن است جراح در حین جراحی، بخشی از استخوان و لامین مهره ها را نیز بردارد. به این نوع جراحی لامینکتومی می گویند که در اکثر مواقع نیاز است همراه با جراحی دیسککتومی انجام شود.
مدت زمان جراحی بیرون زدگی دیسک کمر
مدت زمان جراحی دیسک کمر، بسته به نوع جراحی بیرون زدگی دیسک، شدت بیرون زدگی و تعداد دیسکهای بیرون زده متفاوت می باشد. برای مثال در روش کم تهاجمی جراحی بیرون زدگی دیسک کمر، جراحی در کمتر از یکساعت انجام میشود. و هر چقدر جراحی پیچیده تر باشد زمان جراحی نیز افزایش یافته؛ جراحی آندوسکوپی دیسک کمر جزو کوتاهترین جراحی بیرون زدگی دیسک است و زمان آن سی دقیقه بیشتر طول نمی کشد. در روش جراحی لیزر نیز به ازای هر دیسک آسیب دیده فرآیند عمل یک ساعت طول می کشد ابتدا سی دقیقه ابتدایی این جراحی مربوط به تزریق آنتی بیوتیک به داخل ورید می باشد. در صورتی که جراحی دیسککتومی دیسک کمر به صورت کم تهاجمی و با کمترین برش در بافت انجام شود مدت زمان جراحی به یکساعت کاهش می یابد. اما در روش های جراحی باز، معمولا ساده ترین روش آن حداقل یکساعت طول می کشد. اما ممکن است بسته به پیچیدگی روش، مدت زمان جراحی بیرون زدگی دیسک کمر طولانی تر شود.
عوارض جراحی بیرون زدگی دیسک کمر
عمل جراحی بیرون زدگی دیسک کمر چه به صورت کم تهاجمی چه به صورت پرتهاجمی ممکن است با عوارضی همراه باشد البته نسبت عوارض این دو جراحی یکسان نمی باشد و به طور قطع جراحی باز بیرون زدگی دیسک کمر از عوارض بیشتری برخوردار است. از شایع ترین عوارض جراحی بیرون زدگی دیسک کمر می توان:
- درد مداوم در محل انجام جراحی
- بروز کمردردهای شدید، که قبلاً دردی آن ناحیه وجود نداشت
- اختلال راه رفتن و حرکت دادن ستون فقرات
- خشکی، سفتی و گرفتگی شدید کمر
- گزگز و بی‌حسی دست و پاها یا درد منتشر شونده از ستون فقرات به دست و پا
- بی‌ثباتی مفاصل ستون فقرات
- ضعف و بی حسی عضلانی
- افسردگی و اضطراب بیمار
- اختلالات مربوط به خواب
- وابستگی به داروهای مسکن
- درد موجود در محل زخم جراحی
مراقبت های بعد از جراحی دیسک کمر
اگر به تازگی تحت جراحی بیرون زدگی دیسک کمر قرار گرفته اید و یا قرار است در آینده نزدیک تحت جراحی دیسک قرار بگیرد به شما پیشنهاد می کنم برای بهبود کمر درد و کاهش احتمال بروز درد پس از دیسک بیرون زدگی کمر، خواندن این بخش از مقاله را از دست ندهید. در این بخش سعی کرده ایم تا با ارائه راهکارها و مراقبتهای ویژه پس از جراحی بیرون زدگی دیسک کمر، به شما در روند بهبودی سریعتر کمک کنیم. دو هفته اول پس از جراحی بیرون زدگی دیسک کمر، طلایی ترین دوران پس از جراحی می باشد در این دوران توجه نمایید یکسری نکات را رعایت کنید تا مشکلی نداشته باشد. این نکات شامل:
- اجتناب از انجام کارهای سنگینی که فشار زیادی به کمر وارد می کند
- اجتناب کردن از در معرض سرما بودن
- اجتناب از نشستن وایستادن و راه رفتن های طولانی مدت
- توجه نمایید پیش از آغاز هر گونه فعالیت و ورزشی بعد از جراحی بیرون زدگی دیسک کمر مطابق با نظر جراح باشد.
- حتما پس از جراحی از شکم بند یا کمربند طبی جهت محدود کردن حرکات اضافی کمر طبق دستور پزشک استفاده کنید
- در هنگام استراحت و خواب از تشک مناسب و طبی استفاده نمائید.
- محل بخیه ها را خشک و تمیز نگه داشته و یا پانسمان خشک روی آن را بپوشانید.
- به مدت دو هفته پس از جراحی بیرون زدگی دیسک کمر توجه نمایید که از بلند کردن اشیاء سنگین، بالا رفتن از پله، رانندگی طولانی مدت خودداری کنید.
- در صورت بروز هر گونه علائم مربوطه به عفونت نظیر، تب، قرمزی، محل زخم، ترشح از محل بخیه ها و تورم و سفت شدن محل زخم، و زیاد شدن درد به پزشک خود اطلاع دهید.
خطرات جراحی بیرون زدگی دیسک کمر
خوشبختانه جراحی بیرون زدگی دیسک کمر جزو جراحی های کم خطر به حساب می آید. البته ممکن است با خطراتی همراه باشد که لازم است پس از جراحی با خطرات احتمالی آن آشنایی پیدا کنید.خطرهای احتمالی ناشی از جراحی بیرون زدگی دیسک کمر شامل:
ناموفق بودن جراحی بیرون زدگی دیسک کمر
احتمال ناموفق بودن پس از جراحی بیرون زدگی دیسک کمر، در جراحی های پرتهاجمی بسیار بیشتر است زیرا در حین جراحی باز، آسیب بیشتری به بافت وارد می شود. ناموفق بودن جراحی زمانی مشخص می شود که بیمار پس از انجام جراحی همچنان مبتلا به کمردرد و دردهای شدیدی در اندام های انتهایی بدن می باشد.
خشکی و سفتی کمر بعد از جراحی
از شایع ترین عوارض جراحی بیرون زدگی دیسک میتوان به خشکی اندام ها خصوصا کمر اشاره کرد. البته علت اصلی این موضوع بی تحرکی بیمار می باشد. برای پیشگیری از بروز چنین عوارضی، دوره های فیزیوتراپی و توانبخشی بیمار آغاز شود.
بروز دردها پس از جراحی
ممکن است بیمار پس از جراحی بیرون زدگی دیسک کمر، در همان ناحیه که عمل انجام شده است و یا اطراف آن مقداری درد داشته باشد. برای پیشگیری از بروز این عارضه و برای اطمینان از راحتی شما و کمک به حرکتتان ، جراح به شما مسکن می دهد. اما معمولا بلافاصله بعد از عمل، کمردرد برطرف نمی شود و نیاز به چندین روز زمان خواهد داشت. عموما چهار تا شش هفته طول می کشد تا درد و ناراحتی شما پس از کمر ب طور کامل کاهش یابد.
آسیبب به اعصاب نخاعی
ممکن است در هنگام برداشتن فشار از روی اعصاب در حین جراحی بیرون زدگی دیسک کمر، آسیبی به ریشه های عصبی وارد شود و یا اینکه اعصاب به دلیل تحت فشار بودن آسیبب ببیند. آسیب دیدن بافت های مجاور دیسک و نشت مایع مغزی و نخاعی از جمله دیگر خطرات جراحی بیرون زدگی دیسک کمر می باشد.
