جراحی صرع یکی از روش های جراحی مغز است که در آن جراح مغز و اعصاب، ناحیه ای از مغز که عامل بروز تشنج است را پیدا کرده و از طریق جراحی اقدام به بریدن یا برداشتن آن ناحیه می کند. جراحی صرع زمانی کاربرد دارد که حملات تشنجی بیمار با چندین دوره درمان های دارویی تسکین نیابد از این رو به کمک شیوه درمانی جراحی میتوان تا حد زیادی از بروز حملات غیر قابل کنترل پیشگیری کرد. بیماری صرع یکی از شایع ترین اختلالات مغزی است که به دنبال فعالیت غیر طبیعی سلول های مغزی رخ می دهد. و این فعالیت غیرطبیعی سبب بروز حملات تشنجی مکرر می شود. در صورتی که بیماری صرع به موقع کنترل نشود منجر به عوارض و خطرات جبران ناپذیری همچون کاهش حافظه، تاخیر در رشد، افسردگی و اضطراب شدید و ...خواهد شد. اغلب افراد مبتلا به بیماری صرع به کمک دارو می توانند بیماری خود را کنترل کنند و از بروز حملات تشنجی پیشگیری به عمل بیاورند. اما در این میان افرادی نیز هستند که علائم بیماریشان با دارو کنترل نمی شود؛ از این رو مجبور هستن تحت جراحی صرع قرار بگیرند. اگر شما یا یکی از عزیزانتان به بیماری صرع مبتلا هستید و از مصرف داروهای ضد تشنجی خسته شده اید شما را به خواندن این مقاله دعوت می نمایم تا با این نوع جراحی مغز و اعصاب و روش های انجام آن آشنایی پیدا کنید.
بیماری صرع چیست؟
بیماری صرع که یکی از شایع ترین اختلالات دستگاه عصبی مرکزی است به دنبال اختلال در مغز رخ میدهد بدین صورت که در این بیماری، نورون های مغزی به درستی نمی توانند فعالیت کنند. مغز انسان برای اینکه بتواند به درستی فعالیت کند لازم است برخی تغییرات شیمیایی در فعالیت های الکتریکی سلول ها رخ دهد. بیماری صرع زمانی اتفاق می افتد که این تغییرات شیمیایی سبب شوند فعالیت الکتریکی بیش از حالت طبیعی خود بر مغز اثر بگذارند و همین عامل سبب بروز حملات تشنجی، اسپاسم و انقباض عضلانی غیر قابل کنترل می شود. افراد در هنگام بروز حملات تشنجی هوشیاری خود را به طور کامل از دست می دهند و قادر به پاسخ گویی و ابراز واکنش نیستند و برای مدتی پس از پایان یافتن حمله نیز دچار گیجی و توهم هستند. تشنج و بیماری صرع دو مقوله کاملا جدا از هم می باشد و اغلب افراد، تشنج را با بیماری صرع اشتباه می گردند و گمان می کنند که این دو یک بیماری یکسان هستند. اما این یک باور غلط است که بین افراد جامعه روایج یافته است. باید تفاوت این دو را اینگونه بیان کرد که تشنج یک اتفاق است و به دنبال آسیب به بافت مغز رخ می دهد اما صرع یک بیماری است که تشنج بخشی از علائم این بیماری می باشد و در بیشتر مواقع تشنج خود یک نشانه بیماری بزرگتر است. از دست دادن هوشیاری، به زمین افتادن و سفت و منقبض شدن عضلات، از شایع ترین نشانه های حملات تشنجی است. از این رو داشتن یک تشنج نشانه صرع نیست و باید حداقل دو حمله تشنجی رخ دهد تا به بیماری صرع شک کرد. از شایع ترین علائم بیماری صرع که لازم است با آن آشنا شوید. شامل:
- از دست دادن هوشیاری به صورت موقتی و کوتاه مدت
- از دست دادن قدرت تکلم و ایجاد صداهای غیرطبیعی
- خیره شدن به یک نقطه و باز ماندن دهان و خارج شدن کف از آن
- اسپاسم شدید عضلانی و حرکات شدید دست و پا
- بی اختیاری در کنترل ادرار و مدفوع
جراحی صرع چیست؟
علائمی و نشانه هایی که در قسمت قبلی مقاله به آن اشاره شد از شایع ترین علائم و نشانه های بیماری صرع می باشد. حالا بهتر این موضوع را می توانید درک کنید که افرادی که مبتلا به بیماری صرع هستند چه رنج و عذابی را در هنگام بروز حملات می کشند. این موضوع زمانی دردناکتر است که یک کودک به این بیماری مبتلا باشد و متاسفانه آمارها نشان می دهد که کودکان گروه عمده این بیماری را تشکیل می دهند. با این حال برای درمان بیماری صرع راهکارهای زیادی ارائه شده است و استفاده از داروهای ضد صرع یا AED یکی از رایج ترین روش های درمانی مقابله با بیماری است. اما برخی بیماران بدنشان به این داروها مقاوم است و با وجود مصرف روزانه دو یا سه دارو همچنان ممکن است دچار حملات تشنجی شوند. معمولا حدود 15تا 20درصد افراد مبتلا به این بیماری، به صرع های مقاوم به دارو مبتلا هستند. اگر داروهای ضد صرعی نتواند از بروز تشنج پیشگیری کند و یا از تعداد تشنج ها کم کند در این صورت جراحی صرع به عنوان روش درمانی دیگری در نظر گرفته می شود. به کمک جراحی صرع میتوان حملات تشنجی را کم یا متوقف کرد. البته از جراحی صرع نمی توان برای کنترل تمام تشنج های مقاوم به دارو استفاده کرد و زمانی از این روش میتوان استفاد نمود که تنها ناحیه کوچکی و مشخصی از مغز دچار اختلال شده باشد و در صورتی که این ناحیه از مغز که منشا تشنج است با عملکردهای حیاتی بدن نظیر عملکردهای حرکتی، بینایی، شنوایی و صحبت کردن تداخل داشته باشد در این صورت نمیتوان از این روش برای درمان بیماری صرع استفاده کرد. زیرا احتمال بروز آسیب به این نواحی در حین جراحی صرع وجود دارد. البته امروزه با دستیابی جراحان مغز و اعصاب به انجام جراحی به صورت هوشیاری، انجام چنین جراحی هایی را نیز امکان پدیز کرده است.
خوشبختانه به کمک جراحی صرع تا حد زیادی میتوان از بروز حملات تشنجی پیشگیری کرد و بیمار پس از جراحی به دوز کمی از دارو نیاز خواهد داشت.
تشخیص بیماری صرع
در صورتی که خود یا اطرافیان به هریک از علائم و نشانه های بیماری صرع مبتلا شدید توصیه می شود که هر چه سریع تر به یک پزشک مراجعه کنید. زیرا در صورتی که بیماری شما یک تشنج ساده باشد در این صورت مطمئنا یک مشکل جدی مغزی پشت این تشنج ساده وجود دارد. جهت تشخیص دقیق بیماری صرع، پزشک ابتدا تمام عوامل را بررسی می کند بررسی دقیق آزمایش خون از دیگر مواردی که کمک می کند تا پزشک به علت دقیق حملات تشنجی شما دست یابد. از آزمایش خون برای بررسی مواردی از قبیل ارزیابی بیماری عفونی، تعین مقدار دقیق گلوگز خون استفاده می شود به کمک آزمایش ادرار نیز میتوان عملکرد کلیه را از نظر وجود عفونت و دیگر محرک های تحریک کننده تشنج بررسی کرد. پزشک پس از بررسی عوامل ایجاد کننده بیماری صرع، آزمایش EEGیا الکتروانسفالوگرام که یکی از رایج ترین روش های تشخیص بیماری صرع است و به کمک این روش میتوان نوع بیماری صرع و زمان شروع حملات تشنجی را تشخیص داد. این روش از هیچ تهاجمی برخوردار نیست بدین صورت که با وصل کردن دو الکترود به جمجمه، پزشک از بیمار میخواهد که کاری را انجام دهد برای مثال حرف بزد یا چیزهای دیگر ، و یا در برخی مواقع ممکن است این آزمایش در خواب انجام شود و بیمار در صورتی که خواب است عملکرد مغزش ثبت شود. به کمک این روش تشخیصی بیماری صرع میتوان الگوی امواج مغزی طبیعی مغز را ثبت کرد.
از دیگر روش های تشخیص بیماری صرع میتوان به توموگرافی یا سی تی اسکن اشاره کرد. سی تی اسکن با قابلیتی که در تشکیل تصاویر مقطعی دارد به پزشک کمک می کند تا ناهنجاری های مغزی را به طور کامل از این تصاویر ملاحظه کند. از این روش بیشتر در ردکردن بیماری صرع استفاده می شود و پزشک با تشخیص ضایعه مغزی، به علت دقیق تشنج پی می برد. به کمک تصویربرداری ام آرآی میتوان مقدار دقیق جریان خون را در هنگام عملکرد مغز تعیین کرد. همچنین از دستگاه ام آر آی برای انجام جراحی صرع نیز استفاده می شود. آزمایش نوروسایکولوژیک یا آزمایش عصبی-روانی روشی است که پزشک توسط آن قادر است قدرت تفکر، حافظه و مهارت های صحبت کردن بیمار را بررسی کند از این طریق این آزمایش به پزشک کمک میکند تا قسمت های آسیب دیده مغز را به طور کامل بررسی کند.
بهترین زمان جراحی صرع
بهترین زمان عمل جراحی صرع زمانی است که دارو درمانی پاسخ ندهد و صرع به انواع داروهای ضد صرع مقاوم باشد. در اکثر مواقع در صورتی که بیماری صرع به موقع و به درستی تشخیص داده شود و داروی متناسب با نوع بیماری صرع برای این عزیزان تجویز شود در این صورت حملات تشنجی این بیماران تا حد زیادی کم می شود و دیگر نیازی به انجام جراحی صرع نمی باشد. در صورتی که حملات توسط یک دارو کنترل نشود در این صورت پزشک دوز داروی ضد صرع را افزایش می دهد این افزایش دوز دارو و افزایش تعداد دارو تا زمانی ادامه می یابد که بیماری صرع کنترل شود. بیماران صرعی برای اینکه کمتر دچار حملات تشنجی شود و به گونه بیماری خود را کنترل کنند لازم است به مدت دو تا پنج سال دارو مصرف کنند. افراد مبتلا به بیماری صرع، علاوه مصرف دارو باید تحت رژیم غذایی خاصی نیز قرار بگیرند. اگر بیمار به مدت یکسال تحت درمان انواع دارو ها قرار بگیرد اما تاثیری در روند بهبودی بیمار ملاحظه نشد در این صورت گفته می شود بیمار مبتلا به یک نوع تشنج مقاوم به درمان است و برای درمان بیماریش لازم است حتما تحت عمل جراحی صرع قرار بگیرد. در این صورت گفته می شود بهترین زمان برای انجام جراحی صرع است و قبل از انجام جراحی بیمار تحت نظر جراح مغز و اعصاب قرار بگیرد تا درمان بیماری از لحاظ جراحی صرع بررسی شود. البته ناگفته نماند جراحی صرع به این معنا نیست که بیمار پس از جراحی به هیچ وجه دیگر به دارو نیاز ندارد و قطع کردن داروها چه قبل چه بعد از جراحی به هیچ وجه پیشنهاد نمی شود زیرا ممکن است تشنج با شدت بیشتری بروز یابد.
روش های جراحی صرع
جراحی صرع روشی است که در آن جراح مغز و اعصاب یک قسمت از مغز که باعث بروز حمله صرعی می شود را برمیدارد یا با انجام عمل جراحی به اصلاح آن نقطه از مغز می پردازد. از این رو جراحی صرع به چندین روش انجام می شود که از پرکاربردترین روش های جراحی صرع مقاوم به دارو میتوان به :
جراحی کالوزوتومی یا جراحی برش جسم پینه ای
جسم پینه ای در مغز از مجموعه چندین رشته عصبی تشکیل شده است که بین دو نیمکره های مخ قرار گرفته و اطاعات را بین دو نیمکره به اشتراک می گذارد اما همیشه اشتراک اطلاعات بین دو نیمکره، کار مفیدی نیست خصوصا زمانی که فرد مبتلا به حملات صرعی باشد. زیرا در صورتی که یک نیمکره دچار حمله عصبی شود این حمله از طریق جسم پینه ای به نیمکره دیگر منتقل می شود. عموما این گونه حملات تشنجی چون در هر دو نیمکره رخ می دهند بسیار شدید هستند از این رو جراح با بریدن جسم پینه ای توسط جراحی کالوزوتومی دونیمکره های مغز را از یکدیگر جدا می کند و از انتشار حملات به تمام مغز پیشگیری می کند. جراحی صرع از نوع کالوزوتومی یک روش درمانی قطعی برای درمان بیماری نمی باشد و بیمار پس از انجام این جراحی ممکن است همچنان دچار حمله صرعی شوند اما به کمک این جراحی تا حدد زیادی از شدت حملات کم می شود.
جراحی لوبکتومی یا جراحی برداشتن بخشی از مغز
جراحی لوبکتومی یا جراحی برداشتن تکه ای از مغز یکی از پرکاربردترین روش های جراحی صرع است که در آن جراح بخش کوچکی از بافت مغز را برمیدارد. این برش عموما در ناحیه لوب گیجگاهی صورت می گیرد. بزرگترین قسمت مغز، مخ است که به دو قسمت تقسیم می‌شود و هر نیمکره آن از 4 لوب پیشانی، آهیانه، گیجگاهی و پس سری تشکیل شده است. لوب گیجگاهی در مغز نقش کنترل عواطف و احساسات و حافظه را برعهده دارد همچنین درک درست زبان نیز بر عهده این بخش مغز از می باشد. صرع لوب گیجگاهی از شایع ترین انواع بیماری صرع می باشد که در این ناحیه رخ می دهد به کمک جراحی لوبکتومی میتوان بخش کوچکی از ناحیه لوب گیجگاهی را برداشت از این رو از بروز عوارض جبران ناپذیری همچون اختلال در حافظه و صحبت کردن پیشگیری کرد.
برش های چندگانه زیر نرم شامه
به کمک جراحی برش چندگانه زیر نرم شامه یا MST میتوان رشته های عصبی ماده خاکستری مغز که باعث بروز تحریکات تشنجی می شود را قطع کرد. در صورتی که در ناحیه نرم شامه مغز تشنجی رخ دهد در این صورت بسیاری از عملکردهای مغز با اخلال همراه می شوند. به کمک این نوع جراحی صرع و بدون آسیب رساندن به دیگر نواحی حساس مغز، تشنج های مغزی این ناحیه از مغز را میتوان کنترل کرد.
نحوه و چگونگی انجام جراحی صرع
جراح مغز و اعصاب قبل از انجام جراحی صرع و به منظور آگاهی از محل دقیق وقوع حمله و انتخاب بهترین روش جراحی، از شما می خواهد تا برخی آزمایشات را انجام دهید. پس از تعیین محل دقیق وقوع حمله عصبی در مغز توسط انواع روش های تصویربرداری ( در ابتدای مقاله به توضیح آن پرداخته ایم) جراح مغز و اعصاب از بین چندین روش جراحی یک مورد را برای بیمار خود بر می گزیند نحوه انجام هر یک از این جراحی ها با هم متفاوت هستند. به دلیل اهمیت این نوع جراحی مغز در این بخش سعی داریم به توضیح نحوه انجام دو جراحی کالوزوتومی و لوبکتومی جراحی صرع بپردازیم.
نحوه انجام جراحی صرع از نوع کالوزوتومی
جراحی کالوزوتومی جزو جراحی باز مغز محسوب می شود از این رو باید تحت بیهوشی عمومی قرار بگیرد. برای انجام این جراحی لازم است، بخش از استخوان جمجمه سوراخ شود که این کار توسط جراحی کرانیوتومی انجام می شود. پس از ایجاد برش در جمجمه، جراح به آرامی دو نیمکره مغز را برای دسترسی به جسم پینه ای جدا می کند. بریدن ساختار جسم پینه ای در دو مرحله انجام می شود زیرا این روند به نیمکره ها کمک می کند تا اطاعات بصری را بین یکدیگر مبادله کنند. مرحله اول دو سوم بخش جلویی جسم پینه ای جدا شده و قسمت پشتی در مرحله دوم جراحی صرع انجام می شود. پس از قطع شدن جسم پینه ای، استخوان جمجمه مجدد به محل اصلی خود باز می گردد و جراح محل زخم را با بخیه می پوشاند. تمام این مراحل توسط میکروسکوپ به جراح نشان داده می شود تا کمترین آسیبی به دیگر بخش ها وارد شود. مدت زمان این جراحی صرع حدودا دو الی سه ساعت می باشد.
نحوه انجام جراحی بریدن لوب گیجگاهی
در این جراحی نیز همچون جراحی کالوزوتومی، بیمار باید تحت بیهوشی عمومی قرار بگیرد اما در برخی مواقع نیز ممکن است جراح به منظور کم کردن عوارض احتمالی و جلوگیری از آسیب به دیگر بخش های مغز جراحی را در حالت هوشیاری انجام دهد. برای انجام این نوع جراحی صرع نیز باید از روش جراحی کرانیوتومی یا جمجمه بری استفاده کرد تا از این رو بتوان یک تکه از استخوان جمجمه را برداشت. جراح مغز و اعصاب با استفاده از میکروسکوپ های جراحی قادر است بخش های مختلف مغز را مشاهده کند و ابزار مخصوص جراحی را به سمت نواحی مختلف مغز بفرستد و ساختارهای هیپوکامپ و آمیگدال را از ناحیه لوب گیجگاهی بردارد. این جراحی صرع نیز حدو سه الی چهار ساعت طول میکشد.
عوارض جراحی صرع
جراحی صرع یکی از پیچیده ترین و خطرناکترین جراحی مغز است که نیازمند یک تیم متخصص و یک جراح مغز و اعصاب با تجربه و ماهر دارد. همان طور که می دانید برای انجام این نوع جراحی حتما باید بخش از جمجمه باز شود و همین عامل یعنی باز شدن جمجمه هزاران خطر را با خود به همراه دارد از این رو جراحان موظند تمام این عوارض و خطرات را با بیمار خود را در جریان بگذارید و این اطمینان را به بیمار بدهند که تمام سعی خود را می کنند تا این نوع جراحی را به بهترین نحو خود انجام دهند. از این رو ما هم در این بخش از مقاله سعی داریم بیشتر شما را با عوارض این جراحی آشنا کنیم. همان طور که ملاحظه کردید جراحی صرع به صورت پرتهاجمی و به کمک جراحی کرانیوتومی انجام می شود از این رو ممکن است با عوارض از قبیل بی حسی در محل زخم، درد و قرمزی در محل جراحی همراه باشد. بروز حالت تهوع و استفراغ، توهم و گیجی از جمله عوارض مربوط به داروهای بیهوشی می باشند که پس از گذشت چند ساعت یا چند روز پس از جراحی صرع این علائم بهبودی می یابند.
از دیگر عوارض جراحی صرع که مربوط به بریدن بخش از مغز است میتوان به:
- احساس خستگی یا افسردگی پس از جراحی
- سردرد و سرگیجه شدید
- تورم مغز
- اختلال در تکلم و صحبت کردن
- مشکل در یادآوری و پیدا کردن کلمات در هنگام صحبت کردن
اشاره کرد که خوشبختانه تمام این علائم موقتی هستند و پس از مدتی از بین خواهند رفت. اما در صورتی که پس از گذشت چندین وقت از زمان جراحی همچنان به این علائم مبتلا بودید حتما پزشک خود را در جریان بگذارید.
مراقبت های بعد از جراحی صرع
بیماران که تحت جراحی صرع قرار گرفته است به مدت دو الی چهار روز، بسته به شرایط جسمانیشان باید در بیمارستان بستری بمانند. مدت زمان دوره نقاهت پس از جراحی صرع شش الی هشت هفته است که پس از این دوران بیمار قادر است به راحتی فعالیت های خود را آغاز کند. در این هشت هفته و زمانی که زخم محل جراحی هنوز خوب نشده لازم است یکسری مراقبت ها برای بیمار لحاظ شود که از مهم ترین مراقبت ها پس از جراحی صرع میتوان به :
- استفاده از داروهای ضد صرع در موعد مقرر
- استفاده از داروهای مسکن جهت تسکین دردهای پس از جراحی
- استفاده از داروهای آنتی بیوتیک بعد از جراحی صرع
- مراقبت و تمیز نگه داشتن محل زخم جراحی
- استفاده از مواد غذایی سالم و داشتن رژیم غذایی متعادل و طبق نظر پزشک
- مراقبت از سر و پیشگیری از وارد شدن فشار یا ضربه به آن
- امتناع از رانندگی و انجام کارهای سنگین به مدت دو هفته پس از جراحی صرع
خطرات جراحی صرع
جراحی صرع نتایج مثبتی خوبی را به همراه دارد واغلب بیمارانی که تحت این نوع جراحی مغز قرار می گیرند می توانند بدون صرع و حملات عصبی به زندگی خود ادامه دهند اما با این وجود این جراحی نیز همچون دیگر جراحی ها با خطراتی همراه است که همین عامل سبب شده برخی در انجام آن صرف نظر کنند. البته مهارت بالای یک جراح مغز واعصاب خوب را در این زمینه نادیده نگیرد و در صورتی که بیماری صرع مبتلا هستید و به شما جراحی صرع پیشنهاد داده شده تردید نکنید و زمان و تمرکز خود را به پیدا کردن بهترین جراح و مغز و اعصاب بگذارید زیرا با وجود خطرات احتمالی که ممکن است این جراحی با خود به همراه داشته باشد در صورتی توسط جراح مغز و اعصاب ماهر و با تجربه انجام شود کمترین خطر را برای بیمار به همراه دارد. اما با تمام این تفاسیر، وظیفه خود می دانیم که در بخش پایانی این مقاله شما را با خطرات احتمالی جراحی صرع آشنا کنم.
- از دست دادن بخش حافظه دیداری و اختلالات بینایی
- از دست دادن حافظه زبانی و اختلالات گفتاری
- شکست در درمان تشنج با تشدید حملات تشنجی
- عوض شدن نوع حملات تشنجی
- بروز مشکلات تنفسی
- آسیب به بافت سالم مغز
- خونریزی و عفونت در محل جراحی
