جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز از رایج ترین راههای درمان تومور غده هیپوفیز بوده و جراح به کمک این روش جراحی قادر خواهد بود تومور غده هیپوفیز را به راحتی و بدون آسیب به بافت مغز بردارد. به توده های غیر طبیعی در غده هیپوفیز، تومور هیپوفیز یا آدنوم می گویند. این تومورها از شایع ترین تومورهای مغزی بوده و حدود ده درصد از تومورهای مغزی را به خود اختصاص می دهند. وجود تومور در غده هیپوفیز عملکرد این غده را با اختلال همراه می کند و با فشار بر بافت مغز، سبب افزایش یا کاهش تولید هورمون می شوند.
راه های درمانی زیادی برای مقابله با تومور غده هیپوفیز ارئه شده است که تمام این کارها به منظور برداشتن و از بین بردن تومورها انجام می گیرد. در مقابل تمام این روش های درمانی، جراحی تومور هیپوفیز از اهمیت بیشتر برخوردار بوده و به کمک آن میتوان بخش وسیعی از تومور را برداشت و از بروز عواقب جبران ناپذیر تومور غده هیپوفیز پیشگیری کرد. جراحی تومور هیپوفیز عموما بوسیله دستگاه آندوسکوپ انجام می شود تا به کمک آن بتوان بدون آسیب به بافت مغز تومور را برداشت. این جراحی به جراحی آندوسکوپی تومور هپیوفیز معروف است و دارای انواع مختلفی است که شامل، جراحی آندوسکوپی از راه بینی و جراحی آندوسکوپی از راه سوراخ جمجمه می باشد. در ادامه این مقاله به طور کامل به بررسی این روش جراحی و کاربردهای آن پرداخته ایم.
تومور غده هیپوفیز چیست؟
غده هیپوفیز غده کوچک و با وزن 0.5 تا 1.5 گرم که در پایین ترین ناحیه از مغز و در حفره استخوان شب پره قرار دارد. این هورمون همچنین به عنوان هورمون رشد شناخته می شود و با افزایش متابولسیم سلول های بدن، سبب افزایش قد و رشد دیگر اندام های بدن را برعهده دارد.از مهم ترین وظایف این تومور میتوان به ترشح هورمون به درون جریان خون اشاره کرد.از جمله هورمون های که توسط غده هیپوفیز تولید و پخش می شود میتوان به:
- تحریک و کنترل تولید هورمون رشد
- کنترل هورمون محرک غده تیروئید
- تحریک تولید غده آدرنال
- تحریک پیاز مو در دوران بلوغ
- تحریک هومون پرولاکتین در تولید شیر در بانوان
غده هیپوفیز نیز همچون، دیگر اندام های بدن در معرض ابتلا به انواع مشکلات و اختلالات می باشد و به همین جهت میتواند برروی ترشح هورمون اثر بگذارد و روند ترشح هورمون را با اختلال همراه سازد.از رایج ترین اختلالات غده هیپوفیز میتوان به رشد غیرطبیعی سلول های اضافی در غده هپیوفیز یا تومورهای هیپوفیز اشاره کرد. دلیل اصلی بروز این تومورها به طورکامل مشخص نشده است اما در مورادی ممکن است ابتلا به تومور ارثی بوده و عوامل ارثی خطر ابتلا به تومور را تا چندین برابر افزایش می دهد با این وجود اکثر این تومورها خوش خیم و غیر سرطانی بوده و قابل درمان هستند.تومورهای هپیوفیز با اثر بر غده هیپوفیز، سبب اختلال در عملکرد غده هیپوفیز شده و موجب بروز علائم مختلفی خواهد شد که این علائم عبارتنداز:
- افزایش تولید هورمون و بروز بیماری آکرومگالی
- کاهش تولید هورمون و کم شدن و توقف رشد
- بروز اختلالات بینایی
- بروز سردرد شدید
- تغییراتی در دوران قاعدگی
- تغییرات خلقی و رفتاری بیمار
- ترشح بی دلیل شیر از پستان
- افزایش یا کاهش بی دلیل وزن
- احساس ضعف و خستگی شدید
- بالا و پایین رفتن سطح هورمون تیروئید
البته تمام افرادی که مبتلا به بیماری تومور غده هیپوفیز هستند، تمام این علائم را ملاحظه نمی کنند و شدت علائم بسته به نوع تومور و اندازه تومور بسیار متفاوت می باشد.و انتخاب بهترین گزینه درمانی و جراحی برحسب همین نوع و اندازه تومور انتخاب می شود.
جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز چیست؟
در مواردی که غده هیپوفیز مغز که در نزدیکی پایه مغز قرار دارد سلول هایش دچار رشد غیرطبیعی یا توده شوند در این صورت گفته می شود بیماری تومور غده هیپوفیز رخ داده است.در صورتی که این بیماری با علائمی از قبیل، سردردهای شدید و غیر قابل کنترل و اختلالات بینایی و تغییراتی در رشد بیمار همراه باشد؛ انجام جراحی به منظور از بین بردن تومور غده هیپوفیز الزامی است. یکی از کم تهاجمی ترین روش های جراحی تومور هیپوفیز، جراحی آندوسکوپی تومورهیپوفیز می باشد.جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز نوآوری جدیدی برای درمان تومور هیپوفیز است و به کمک این جراحی میتوان بدون آسیب به غده هیپوفیز و قاعده جمجمه، تومور را از راه بینی یا سوراخ کوچکی در مغز خارج کرد. میزان موفقیت این جراحی بستگی به عوامل مختلفی همچون سن بیمار و سلامت عمومی بیمار، شدت تومور ایجاد شده در مغز و نوع روش جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز دارد.البته رعایت برخی اصول قبل از جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز، شانس بهبودی را تا چندین برابر افزایش می دهد.آمادگی های قبل از جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز عبارتنداز:
- حدالامکان تا دو هفته قبل از عمل، سیگار را ترک کنید؛ زیرا سیگار کشیدن روند بهبودی پس از عمل را تا حد زیادی کم می کند.
- دو هفته قبل از انجام عمل جراحی اندوسکوپی تومور هیپوفیز، از داروهای حاوی ویتامین E و داروهای ضددردی همچون آسپیرین و ایبوپروفن خودداری کنید زیرا این داروها انعقاد خون را با مشکل همراه کرده و احتمال خونریزی پس از عمل افزایش می یابد.
- دوازه ساعت قبل از عمل جراحی اندوسکوپی تومور هیپوفیز چیزی نخورید و ننوشید.
تشخیص تومور غده هیپوفیز
تشخیص تومورهای غده هیپوفیز کمی با مشکل همراه است و در اکثر مواقع تشخیص این تومورها در مغز و در حین انجام آزمایشات در ناحیه مغز صورت می گیرد. و دلیل این موضوع بخاطر شبیه بودن علائم این تومور با دیگر تومورها است. اما در صورتی که پزشک پس از گرفتن شرح حال دقیق از بیمار و معاینه فیزیکی و جسمی از بیمار مشکوک به تومور شود. استفاده از آزمایشات و روش های تصویربرداری کمک زیادی به تشخیص بیماری خواهد کرد.این روش های تشخیص شامل:
تصویر برداری از مغز
تصویر برداری در اکثر مواقع به کمک روش های سی تی اسکن و ام آرآی صورت می گیرد.به کمک روش تصویربرداری ام آرآی و سی تی اسکن میتوان اندازه تومور را تشخیص داد . البته استفاده از روش ام آرآی در تشخیص انواع تومورها خصوصا تومور غده هیپوفیز پرکاربردتر است.اما در برخی مواقع مشاهده شده است که فرد بنا به دلایل همچون داشتن لوازم فلزی در بدن همچون پلاتین یا دستگاه تحریک عمقی و... قادر به استفاده از ام آر آی نیست در این صورت پزشک تکنیک توموگرافی را جهت تشخیص دقیق نوع تومور به بیمار خود پیشنهاد می دهد.
بررسی آزمایش خون و ادرار
یکی از شایع ترین علائم این تومور تداخل در تولید هورمون می باشد که با فشار این تومور بر غده هیپوفیز ، تحریک برخی تومورها را با اختلال همراه می کند برای افرادی که دچار تغییرات هورمونی شده اند پزشک جهت بررسی دقیق بیماری و تشخیص نوع تومور،آزمایشات مخصوص برای تعیین سطح هورمون را تجویز می نماید.
بررسی تست بینایی سنجی
یکی از خطرناک ترین عوارض بیماری تومورغده هیپوفیز، بروز اختلالات بینایی و دو بینی در فرد است که با ظهور چنین علائمی پزشک را مشکوک به وجود تومورخواهد کرد.تست بینایی سنجی در انواع مختلفی صورت می گیرد که بوسیله آن میتوان وضوح بینایی بیمار را اندازه گیری کرد.
بهترین زمان جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز
تومور غده هیپوفیز یا ادنوم هیپوفیز از شایع ترین تومورهای خوش خیم مغزی بوده و در اکثر مواقع برای درمان بیماران مبتلا به آدنوم هیپوفیز نیاز به اقدامات درمانی خاصی وجود ندارد و به کمک دارودرمانی می توان تغییرات هورمونی ایجاد شده را مدیریت کرد و نیاز به انجام عمل جراحی نخواهیم داشت و جراحی تومور هیپوفیز زمانی ضرورت می یابد که :
- بدن بیمار به درمان های دارویی پاسخ مثبتی ندهد و تولید هورمون همچنان با اختلال همراه باشد و مشکلات اساسی برای بیمار بوجود آورد.
- تومور با اثر بر غده هیپوفیز، مشکلات هورمونی و اختلالات بینایی اساسی را بر فرد ایجاد کند.
- با گذشت زمان، تومور در حال رشد کردن باشد و نتوان به کمک دارو جلوی رشد تومور را گرفت.
- تومور برروی اعصاب بینایی بیمار فشار وارد کند و سبب بروز اختلالات بینایی در فرد شود.
در این حالت، انجام جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز به منظور پیشگیری از بروز مشکلات و اختلالات اساسی صورت می گیرد.
روش های جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز
نوع و روش جراحی تومور غده هیپوفیز بسته به شدت و اندازه تومور کاملا از یکدیگر متفاوت بوده. اما جراحی تومور غده هیپوفیز به دلیل مجاورت و نزدیکی این تومورها با بخش اصلی مغز یعنی قاعده جمجمه از حساسیت واهمیت بالایی برخوردار است. به همین جهت پزشک پس از کلی بررسی و گزینش کردن تمام روش های جراحی ، روش جراحی را انتخاب خواهد کرد که کمترین آسیب را به بافت مغز وارد کند.امروزه با کشف جراحی آندوسکوپی، اکثر جراحان به انجام جراحی به کمک آندوسکوپ روی آورده اند.آندوسکوپ لوله ای کاملا منعطف پذیر و مجهز به دوربینی بر سر آن است و جراح با وراد کردن این لوله داخل مغز قادر خواهد بود به طور کامل اجزای مغز و ضایعات ایجاد شده در آن را ملاحظه نماید. از مهم ترین کاربرد های جراحی اندوسکوپی، جراحی تومورهای هیپوفیز به وسیله آندوسکوپ می باشد.در روش جراحی به وسیله آندوسکوپ، جراح با تسلط کامل بر بافت مغز و تومور، احتمال ایجاد عوارض و آسیب به مغز را به حداقل می رساند. جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز دارای انواع مختلفی و به روش های مختلفی انجام می گیرد که شامل جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز از راه بینی و جراحی آندوسکوچی تومور هیپوفیز از راه سوراخ جمجمه می باشد. تفاوت این جراحی ها با جراحی باز یا کرانیوتومی تومور غده هیپوفیز در این است که در جراحی با کمک آندوسکوپیک فقط ناحیه ای از بینی و سینوس ها و یا بخش کوچکی از جمجمه درگیر می شود به همین جهت از صدمه به بافت های سالم پیشگیری می شود و جراح به جای ایجاد برش بزرگی بر ناحیه جمجمه و تشکیل خونریزی شدید، آندوسکوپ را وارد بینی یا سوراخ کوچکی بینی کرده و اقدام به درمان تومور هیپوفیز خواهد کرد.
به طور خلاصه مزایای روش جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز به شرح زیر می باشد که شامل:
- دوره نقاهت و بهبودی کوتاه تر: بیماران پس از انجام این جراحی به مدت دو هفته پس از عمل بهبود می یابند.
- نامشخص بودن محل زخم: چون در جراحی آندوسکوپی تومورهیپوفیز جراحی با کوچکترین برش در جمجمه و بینی انجام می شود به همین جهت محل زخم بسیار کوچک است.
- نیاز به پانسمان کمتر: به دلیل کم بودن محل برش و زخم پس از جراحی، فقط ناحیه کوچکی از زخم پانسمان می شود و بیمار پس از جراحی از درد و ناراحتی کمتری برخوردار است.
- خونریزی کمتر در حین جراحی: جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز از کمترین تهاجم برخوردار بوده به همین جهت کمترین برش در بافت صورت می گیرد وهمین موضوع سبب آسیب و خونریزی کمتر می شود.
نحوه و چگونگی انجام جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز
این جراحی تحت بیهوشی عمومی و پس از آماده کردن بیمار و انجام مقدمات اولیه قبل از جراحی انجام میشود.همان طور که در بخش قبلی نیز به آن اشاره شد جراحی آندوسکوپی هیپوفیز به دو طریق از راه بینی و ایجاد برش کوچکی در استخوان جمجمه صورت می گیرد.و نحوه انجام این جراحی ها به این صورت است که:
در روش جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز از راه بینی، جراح به منظور دستیابی به بافت مغز اقدام به شکستن تیغه داخلی بینی و استخوان کف سینوس ها خواهد کرد تا بدین وسیله دستگاه آندوسکوپ را به ناحیه که تومور در آن قرار دارد برساند.پس از دستیابی به تومور، جراح با استفاده از تصاویر هدایت شده از آندوسکوپ، تومور را از راه بینی و بدون باز کردن استخوان جمجمه خارج می کند.از این روش جراحی عموما در مواردی که اندازه تومور هیپوفیز کوچک بوده و میتوان آن را از راه بینی خارج کرد به کار می رود. در صورتی که به کمک جراحی آندوسکوپی از راه بینی نتوان تومور را خارج کرد در این صورت از روش جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز از راه جمجمه استفاده می شود.و تنها تفاوت این روش با جراحی از راه بینی در این است که در این روش جراح بجای باز کردن استخوان جمجمه، بخشی کوچکی از جمجمه را باز می کند تا دستگاه را از این ناحیه عبور دهد. جراح در طی انجام این روش جهت دسترسی کامل به مغز، از طریق یک یا دو برش کوچک در جمجمه،دستگاه آندوسکوپ که حاوی دوربین کوچکی بر سر آن است وارد بافت مغز و ناحیه تومور غده هیپوفیز کرده و پس از آن با تصاویر بدست آمده از آندوسکوپ، تومور موجود در غده هیپوفیز را به کمک ابزارهای خاصی خارج می کند. جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز حدودا یک الی دو ساعت به طول می انجامد و پس از جراحی، محل زخم در بینی و سینوس ها به طور کامل پانسمان می شود و تنها یک هفته کافی است تا محل زخم بهبود یابد و پانسمان برداشته شودبیمار به مدت یک الی دو روز پس از جراحی از بیمارستان بستری خواهد شد.
عوارض جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز
جراحی تومور هیپوفیز به کمک آندوسکوپ، عوارض عمل را تا حد زیادی کاهش داده است. اما در برخی موارد مشاهده شده است که عوارضی از قبیل موارد زیر در بیمار مشاهده شود.این عوارض شامل:
حالت تهوع
در صورتی که خون مربوط به ناحیه خاصی از مغز که مورد جراحی قرار گرفته است از طریق بینی و گلو وارد ناحیه شکم شود. فرد پس از جراحی آندوسکوپی هیپوفیز دچار حالت تهوع و استفراغ می شود. برای پیشگیری و درمان این موضوع داروهای ضد تهوع به بیمار داده می شود.
افزایش حجم بالای ادرار
دلیل این عارضه عموما به دلیل آسیب به بخشی از غده هیپوفیز می باشد که عملکرد کلیه را برعهده دارد. زیرا در اثر آسیب به بخش پشتی غده هیپوفیز، دیگر کلیه قادر نخواهد بود ادرار را غلیظ کند خوشبخانه این عارضه پس از سه روز بهبود خواهد یافت.
خونریزی و ترشحات مایعاتی از بینی
حدود دو هفته پس از جراحی آندوسکوپی تومورهیپوفیز، احتمال مشاهده خون در بینی و برخی ترشحات وجود دارد. بروز چنین علائمی طبیعی بوده و در صورت مشاهده ترشحاتی از بینی، از تخلیه شدید بینی خودداری کنید.
ابتلا به دیابت بی مزه
یکی از عوارض شایع پس از جراحی آندوسکوپی هیپوفیز ابتلا به دیابت بی مزه است و به دلیل آسیب به غده هیپوفیز رخ می دهد زیرا این عارضه هیچ ارتباطی با افزایش قند خون ندارد و بستگی زیادی به افزایش حجم ادرار خواهد داشت.
عوارض بیهوشی عمومی
ممکن است بیمار پس از جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز به دلیل قرار گرفتن تحت بیهوشی عمومی دچار مشکلاتی از قبیل،حالت تهوع و استفراغ، احساس گیجی و اختلال در حافظه ، تب و لزر و درد عضلانی و... شوند که تمام این علائم گذرا بوده و پس از گذشت چندین ساعت پس از عمل از بین می روند.
مراقبت های پس از جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز
مدت زمان بهبودی و دوران نقاهت پس از جراحی آندوسکوپی دو الی سه هفته می باشد به همین جهت بیمارانی که مورد جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز قرار گرفته اند به مدت چندین هفته نیاز به حمایت اطرافیان خواهد داشت تا قادر باشند کارهای روزانه خود را انجام دهند. این مراقبتها شامل:
مراقبت از بینی
در صورتی که جراحی آندوسکوپی تومورهیپوفیز از راه بینی صورت بگیرد. کنترل و مراقبت از بینی از اهمیت بالایی برخوردار است.در این دوران از خارج کردن محتویات بینی خود خودداری کنید و جهت جمع آوری مایعات خروجی از بینی از یک پوشش خاص بر روی بینی بیمار استفاده کنید.
تغذیه پس از جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز
در صورتی که پزشک تشخیص دهد بیمار قادر است به راحتی غذا بخورد و آب بنوشد و غذا خوردن در تنفس بیمار اختلالی ایجاد نمی کند. از فردای عمل مجاز است غذا بخورد. البته مصرف مایعات پس از جراحی وپس از به هوش آمدن از ضروریات بوده و از برروز عوارض بیهوشی پیشگیری می کنند.
مراقبت از بخیه ها
بخیه هایی که برای جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز استفاده می شود اغلب جذبی بوده و با گذر زمان از بین می روند و نیازی به برداشتن بخیه ها وجود ندارد ولی مراقبت از پانسمان و زخم ها از اهمیت بالایی برخوردار بوده و باید توجه نمایید که روزانه پانسمان های روی زخم را تعویض کنید.
خودداری از بلند کردن اجسام سنگین
همیشه از این توصیه برای مراقبت از ستون فقرات بکار برده می شد. اما اهمیت این موضوع در جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز از جراحی کمر کمتر نیست زیرا بلند کردم اجسام سنگین خطر ابتلا به خونریزی را تا چندین برابر افزایش می دهد. و بیماران پس از مرخص شدن از بیمارستان و به مدت یک ماه پس از عمل ، باید از بلند کردن اجسام بیش از 4الی 8کیلوگرم خودداری کنند.
خطرات جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز
غده هیپوفیز نقش مهمی در رشد اندام های بدن داشته و نقش تنظیم عملکرد دیگر هورمون های بدن را نیز برعهده دارد.اما به دلیل نقش مهم غده هیپوفیز در عملکرد بدن، جراحی تومور هیپوفیز از خطرات زیادی برخوردار است. خوشبختانه به کمک جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز این خطرات تاحد امکان کاهش می یابد.اما هیچ جراحی بدون خطر نبوده و جراحی آندوسکوپی نیز با خطراتی همراه است که شامل:
آسیب به غده هیپوفیز
در صورتی که در حین جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز، آسیبی به بخش های مهم مغز همچون غده هیپوفیز و یا اعصاب نزدیک غده وارد شود منجر به آسیب های مغزی و جسمی شدید و سکته مغزی در فرد خواهد شد.
کاهش سطح بینایی
در مواردی ممکن است پس از جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز، عصب های بینایی دچار آسیب شوند و یا در صورتی که بیمار قبل از جراحی نیز دچار مشکل بینایی باشد عمل جراحی کمکی به بهبود سطح بینایی نکند دراین صورت بیمار جهت بهبودی وضعیت بینایی خود لازم است به دیگر متخصصین مراجعه نماید.
نشست مایع مغزی و نخاعی از راه بینی
در برخی مواقع مشاهده شده است که پس از جراحی آندوسکوپی از راه بینی، چربی هایی که بین غده پیوند زده شده از هم باز شده و مایع مغزی و نخاعی از راه بینی خارج می شود.و یا درمواردی ممکن است فرد در دهان خود یک طعم شور را احساس کنند که این اختلال زمانی که ادامه دار باشد سبب بروز مشکلات اساسی زیادی در بیمار می شود.
ابتلا به بیماری مننژیت
ابتلا به بیماری مننژیت پس از جراحی کرانیوتومی بسیار شایع تر از جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز بوده اما در مواردی نیز به دلیل آلوده بودن آندوسکوپ یا وجود عفونت قبل از جراحی، احتمال بروز عفونت مغزی در حین جراحی آندوسکوپی را بالا می برد. این بیماری خود را با علائمی از قبیل، تب بالا ، سردرد ، سفتی گردن و... نشان خواهد داد.
بروز سردردهای شدید پس از جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز
اغلب بیماران پس از جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز، احساس سردرد شدید و درد در ناحیه زخم خود ملاحظه می کنند.برای کم کردن این سردردها پس از جراحی به بیماران داروهای ضد درد و مسکن داده می شود تا بدین وسیله سردردهای پس از جراحی را کم کنید.
